Ruimtemakerblog

De wooncrisis, de onderliggende systemen en de gemeenteraadsverkiezingen

Zondag 12 september aanstaande is er het grote woonprotest in Amsterdam. Ik steun van harte de eisen die de organisatoren daarbij in beeld brengen: radicaal inzetten op betaalbaar wonen, stoppen met de discriminerende mengstrategie van wijken, meer armslag voor corporaties, afschaffen van de verhuurdersheffing en het weren van de opkopers van panden.
De vraag is wel hoe je voorkomt dat er een serie van ad hoc maatregelen wordt genomen zonder dat het onderliggende systeem van de neoliberale woon-, grond- en vastgoedmarkt wordt opengebroken. Ook ben ik bang dat het grote beroep dat op het Rijk wordt gedaan niet zal leiden tot wezenlijk andere afwegingen over onze ruimtelijke ordening. Minstens zo belangrijk is te werken aan  democratisering en vermaatschappelijking van de besluitvorming over geld, grond, vastgoed en gebiedsontwikkeling. En daarbij kan meer gerealiseerd worden op lokaal niveau dan het soms lijkt. Met de gemeenteraadsverkiezingen in aantocht kunnen en moeten we daarvan een groot issue maken. Ik heb vier adviezen om via deze lijn de agenda van het woonprotest te verdiepen en de programma’s voor de gemeenteraadsverkiezingen te voeden. 

7 september 2021
4 reacties
gemeenteraad, gemeenteraadsverkiezingen, grondbedrijven, maatschappelijke gebiedsontwikkeling, regio, vastgoed, wonen, wooncrisis

Waarom Utrecht een referendum over de groei van de stad nodig heeft

Ergens in mijn achterhoofd zat een datum verstopt waarop een politieke en maatschappelijke discussie over de groei van de stad in de kiem werd gesmoord. Ik heb het nog even nagezocht. Het was op 4 november 2015 dat de gemeente Utrecht welgeteld 1 avondje voor bewoners en andere belanghebbenden (veel projectontwikkelaars en adviseurs waren er) organiseerde over een nieuwe Ruimtelijke Strategie. Dit onder de noemer ‘stadsgesprek Utrecht groeit’. Ik wist dat er al een jaar gewerkt was aan een beleidsstuk hierover, maar toen ik vooraf vroeg of de deelnemers dat als voorbereiding konden krijgen was het antwoord ‘ nee, anders is het geen open gesprek’. Dat open gesprek viel wel tegen. De bijeenkomst werd afgetrapt met een presentatie door een ambtenaar die de groei van de stad behandelde als een natuurfenomeen waar je natuurlijk als gemeente in mee moet gaan. Toen ik de vraag stelde of de gemeente er zelf voor kiest om te groeien kreeg ik een ontwijkend antwoord. Het beeld dat Utrecht daarin een keuze had en het daarmee een politiek en maatschappelijk onderwerp zou worden moest kost wat kost vermeden worden, zo bleek mij.
Om te zien dat het ook anders kan hoef je de stad niet eens uit, maar moeten we even verder terug in de tijd. In 1998 vond er een half jaar lang een maatschappelijk debat over de toekomst van de stad plaats waarin 4 verschillende scenario’s besproken werden en er dus wat te kiezen viel. Wel even iets anders dan die ene armzalige avond waarin de grote vraag over de noodzaak van groei onbesproken bleef. 

1 september 2021
1 reacties
burgerparticipatie, groei, projectontwikkelaars, referendum, stadsontwikkeling, steden, Utrecht

Het omgevingsplan als nieuw sociaal contract voor de leefomgeving

Eergisteren hebben de deelnemers aan de pilot omgevingsplan Groningen in en voor de wijken Selwerd, Paddepoel en Tuinwijk hun einddocument met aanbevelingen en voornemens aangeboden aan wethouder Roeland van der Schaaf. De pilot was bedoeld om te oefenen met het samen met de stad maken van het stedelijke omgevingsplan (de opvolger van bestemmingsplannen en meerdere andere regelingen) dat de wet verplicht en te onderzoeken hoe je daarbij maatwerk naar buurten en wijken kunt bieden.  Meer dan een jaar is hieraan gewerkt door een wisselende groep van mensen bestaande uit wijkbewoners, ambtenaren, gemeenteraadsleden en medewerkers van corporaties. Ik mocht dat proces begeleiden. 
Het was een taai proces: een onderwerp dat ver van bewoners af lijkt te staan, een ingewikkeld instrument met zijn eigen jargon en ook nog in coronatijd waardoor we elkaar in die periode maar 1 keer live hebben ontmoet en wat het aansluiten van een grotere groep belanghebbenden verhinderde. Tegen deze achtergrond mag het een grote prestatie van de deelnemers genoemd worden dat ze een gezaghebbend verhaal hebben gemaakt. De afzenders van het stuk zijn 9 bewoners, 3 raadsleden, 2 medewerkers van corporaties en 5 ambtenaren. Meer bewoners hebben eraan gewerkt maar die zijn we om verschillende redenen tussentijds weer kwijtgeraakt.
Er zijn ook een aantal interessante lessen te trekken voor andere steden die zo’n wettelijk verplicht omgevingsplan nog gaan maken. Over de belangrijke les, hoe je een agenda voor democratische vernieuwing kunt verbinden met de omgevingswet die dit bepaald niet stimuleert schreef ik eerder dit verhaal al. Ik wil me in dit blog richten op de vraag wat er gebeurt wanneer je niet het instrument omgevingsplan centraal stelt maar de leefwereld van de bewoners van stad wijk en buurt. En hoe je dat op een manier doet dat er geen bewonerswensenlijstje uitrolt onder het motto ‘dat nemen we mee’ maar iets wat lijkt op een sociaal contract over de leefomgeving als gezamenlijk product van  bewoners, ambtenaren, gemeenteraadsleden en corporatiemedewerkers.

8 juli 2021
6 reacties
cocreatie, groningen, leefomgeving, omgevingsplan, omgevingswet, sociaal contract

Zo verbind je de omgevingswet met een democratische agenda

Deze week was er via een videoplatform een mooie uitwisseling tussen bewoners en ambtenaren uit Amsterdam en Groningen om van elkaar te leren hoe je de invloed van bewoners goed regelt bij invoering van de omgevingswet. In Amsterdam ben ik betrokken bij de gemeentelijke omgevingsvisie en het maken van een wijkomgevingsvisie door bewoners in de Sierpleinbuurt. In Groningen begeleid ik heb maken van een omgevingsplan door bewoners uit 3 wijken (Selwerd, Paddepoel en Tuinwijk) samen met de gemeente. Omdat we in beide steden met dezelfde instrumenten stoeien (dialoog ver naar voren trekken, buurtvoordeelovereenkomst, sterke buurtplatforms, veel betere informatievoorziening, kansen voor buurten zelf plannen te maken etc.) was het idee geboren om eens met elkaar in gesprek te gaan. 

In beide steden wordt gekozen voor de vergroting van de invloed van bewoners op de ruimtelijke ontwikkeling en zich niet te laten gijzelen door een omgevingswet die dat ontmoedigt en vooral stuurt op speelruimte voor de markt en procedureversnelling. In dit blog wil ik gesterkt door de uitwisseling tissen beide steden schetsen waar je dan tegen oploopt en hoe je hier je weg in vindt. Met aan het einde nog een oproep aan de landelijke politiek de omgevingswet alsnog aan te passen om het beter op deze tijd te laten aansluiten.

12 maart 2021
9 reacties
Amsterdam, groningen, lokale democratie, omgevingsplan, omgevingswet, ontwikkelcultuur, publieke zaak, samen stad maken

Technocratische systemen verander je niet door op te roepen tot beter gedrag

Donderdag verscheen het rapport van de parlementaire onderzoekscommissie uitvoeringsorganisaties ‘klem tussen balie en beleid’. De aanbevelingen zijn samen te vatten in 1 zin: gooi als politiek/beleidsmakers plannen niet over de schutting, werk met de uitvoering samen en toets beleid beter op uitvoerbaarheid en beperkingen in het ‘doenvermogen’ van de burger. Dat doenvermogen (trefwoorden: zelfredzaamheid, in staat zijn regelingen te doorgronden en om te zetten in adequaat handelen) is wellicht het meest vernieuwende in een advies dat in de lijn ligt van vele eerdere rapporten over uitvoerbaarheid van beleid. Dat komt ook door de grote aandacht voor het begrip menselijke maat in het onderzoek.  Meer dan 100 keer gaat het daar in het rapport over en het is eigenlijk het centrale begrip in het verhaal. Dat wordt vertaald in termen van luisteren naar burgers, maatwerk bieden en rekening houden met groepen met weinig doenvermogen. Er wordt in het verlengde daarvan gepleit voor een heuse doenvermogenstoets. Daar zit ‘m eigenlijk ook het probleem met de aanbevelingen. Die zijn gericht op het verbeteren van gedrag (luisteren, niet blind zijn, terughoudend zijn, oog hebben voor de mens) en van proces- en procedure-instrumenten als afstemming, terugkoppeling, toetsen, evaluaties en directe dialoog. Maar er is weinig aandacht voor het aanpassen van de grootste fouten in de systemen zelf. Dat gaat wanneer je het rapport goed leest over 3 terreinen:  de anonieme systemen en werkprocessen, de technocratisch tussenlaag tussen beleid en uitvoering en het ontbreken van de goede checks en balances in de systemen. Een gemiste kans waar ik hieronder wat uitgebreider op inga.

28 februari 2021
2 reacties

Het experiment en de participatie als placebo voor een vastzittend systeem

Recent schreef ik naar aanleiding van een kritisch rapport van de Rotterdamse Rekenkamer over de samenwerking tussen de gemeente en burgerinitiatieven dat gemeenten in reactie op kritiek altijd vluchten in nog betere procesinstrumenten (dialoog, klantvriendelijkheid, communicatie) maar weigeren om de systemen waar burgers hard op botsen aan te passen. En waar de wil er wel is om het eens anders te doen stranden de goede intenties in te vrijblijvende experimenten. 
Die experimenten en procesaanpak zijn niet meer dan placebo’s voor een hardnekkige kwaal. De muren rond de traditionele manier van werken van gemeenten in innige samenwerking met de markt worden niet geslecht en vaak nog hoger opgetrokken. Het leidt steeds zichtbaarder tot een gespleten bestuurscultuur waarin er aan de ene kant ambtenaren, bestuurders en raadsleden zijn die de actieve burger omarmen en voor hen op zoek gaat naar regel- en ritselruimte. En aan de andere kant ambtenaren, bestuurders en politici die er voor zorgen dat de burger buiten de arena wordt gehouden waar het echte spel wordt gespeeld. Gemeenteraden accepteren dit en weerspiegelen ook zelf die gespleten cultuur. In dit verhaal wil ik eens dieper ingaan op welke systemen dat zijn, wat de dramatische consequenties van deze hoge muren zijn en hoe het anders kan en moet.

27 november 2020
12 reacties
bewonersinitiatief, experimenten, grondbedrijven, participatie, planprocessen, systeemwereld, tenderprocedure, vastgoed

Op klantreis met burgerinitiatieven? Doe ze dat niet aan!

De rekenkamer van de gemeente Rotterdam heeft een behoorlijk gedegen onderzoek gedaan naar hoe de gemeente omgaat met burgerinitiatieven. Ze is in 10 voorbeelden gedoken, 5 in het zorg- en hulpdomein en 5 in het fysieke domein. Ik vond het wel waard om het te lezen en er wat grote lijnen uit te halen. En omdat het rapport niet alleen aanbevelingen bevat maar ook de reactie van het college erop (te lezen vanaf pagina 27) tekent zich al af wat de impact van dit rapport zal zijn. En om met de deur in huis te vallen: ik vrees het ergste. Ik werd in die collegereactie vooral getroffen door de volgende zin: “Daarnaast gaan wij, gesteund door uw aanbevelingen, in 2021 klantreizen uitvoeren voor een aantal burgerinitiatieven en blijvend aandacht houden voor verbetering in de online informatievoorziening in taal, vormgeving en toegankelijkheid.” In dat modieuze idee van de klantreis zit alles wat hier misgaat: burgerinitiatieven behandelen als klanten i.p.v. partners in de publieke zaak, ze zien als optelsom van lossen initiatieven in plaats van als beweging en het blijven stapelen van nieuwe methodieken in plaats van eindelijk werk maken van het openbreken van de systemen. Zo’n aanpak past gewoon niet bij de volwassenwording van burgerinitiatief als belangrijke peiler voor stad en bestuur. De rekenkamer heeft proberen te berekenen hoeveel burgerinitiatieven er in Rotterdam zijn en die kwam op vele duizenden. Zo’n beweging in de stad verdient een serieuzer benadering dan waar zo’n klantreis het symbool van is. Ik ga er even dieper op in.  

19 oktober 2020
7 reacties
bewonersinitiatief, burgerinitiatief, community wealth building, klantgerichtheid, meervoudige democratie, publieke zaak, rekenkamer, Rotterdam

Toegang voor de burger tot de besluitvorming over de stad

“Verkozenen die burgers relevante kansen voor inhoudelijke deelname aan besluitvorming aanbieden zijn de moedigen, niet de politici die kiezers proberen te overtuigen van het eigen gelijk.” 
Herman Tjeenk Willink in ‘groter denken, kleiner doen’ (2019)

Op 1 oktober heeft de adviesraad voor de leefomgeving en infrastructuur (RLI) een advies uitgebracht over het vergroten van de toegankelijkheid van voorzieningen, wonen en vervoer in de stad voor de meer kwetsbare bewoners. Met name om het proces waarin de stad er vooral is voor de mensen met geld van tegenwicht te voorzien.  Hier de link naar het verhaal: https://www.rli.nl/sites/default/files/toegang_tot_de_stad_website_def.pdf
Het is een goed advies dat past bij de tijdgeest waarin we zoeken naar middelen om het publieke belang weer terug te veroveren op het marktdenken en de marktwerking in de stad. 
Ik vond het wel jammer dat het niet ging over de toegang voor de bewoners tot de besluitvorming in de stad. Want ik ben bang dat in het huidige krachtenveld de adviezen meer lippendienst zullen worden bewezen dan dat ze voor verandering zorgen. Wil je dat er echt iets verandert dan zul je parallel aan het inhoudelijke verhaal een nieuw speelveld moeten maken waarin bewoners worden gemobiliseerd en invloed hebben.
Ik vind toegang tot besluitvorming ook wel een mooie term omdat het zich onderscheidt van de vrijblijvendheid van participatie en de hoogdravendheid van democratische vernieuwing. Daarom ben ik er zelf maar even voor gaan zitten en een advies geschreven over dat thema als aanvulling op het verhaal van de RLI. Doe er je voordeel mee.

5 oktober 2020
3 reacties
besluitvorming, buurtgestuurd, concurrerende stad, expertsystemen, lokale democratie, neoliberale stadsontwikkeling, samen stad maken, technocratie, toegang tot de stad

Hou op met vragen om Rijksregie

In mijn omgeving zijn er veel mensen die snakken naar meer Rijksregie in de ruimtelijke ordening. Ik leef met hen mee omdat ik het verlangen snap naar meer integrale sturing, naar doorpakken op gemaakte afspraken, naar terugkeer van iets wat lijkt op het ministerie van VROM, naar grote vergezichten en naar tempo maken met de grote transities. Maar ik moet ook altijd een beetje lachen om het naïeve beeld dat mensen hebben over de rol van ‘het Rijk’. Want achter dat begrip verbergt zich een wonderlijke samensmelting van een partijpolitiek/parlementair systeem, een verkokerde bureaucratie, een arena van belangencoalities en een ‘bestuurlijke partner’ die heen en weer sprint tussen afdwingen, onderhandelen, coalities smeden en loslaten. En bij hoe dat hybride systeem functioneert heb ik niet bepaald de associatie van heldere visie en regie. Ik zie vooral dramademocratie, lobbydemocratie, tegenstrijdige sturingsmodellen, afwentelingsmechanismen, bureaupolitiek en besmetting van de publieke zaak met de wetten van de markt. Allemaal dingen die juist het opportunisme, de fragmentatie en de deelbelangen voeden i.p.v. deze te corrigeren. Tijd om eens in te zoomen op hoe dit mechanisme werkt en hoe het anders kan.

18 juni 2020
2 reacties

coronacrisis en de toekomst van gebiedsontwikkeling

Onderstaand verhaal over de lessen uit de coronacrisis voor gebiedsontwikkeling schreef ik voor gebiedsontwikkeling.nu

Frans Soeterbroek, adviseur maatschappelijke gebiedsontwikkeling, legt in zijn #crisiscollege uit hoe we de nieuw ontdekte zin van ons leven en gemeenschapszin kunnen aanwenden voor gebiedsontwikkeling. Mits we er werk van maken, waarschuwt Soeterbroek daarbij, want anders keren we na de crisis weer terug naar het oude normaal. “Hoe voorkomen we dat geld in de vorm van winsten en speculatie wegvloeit? En hoe kunnen we juist lokale netwerken bouwen waar we samen waarde creëren en opbrengsten herinvesteren?”

Ik kreeg het verzoek om iets te schrijven over de lessen van de coronacrisis voor de wereld van gebiedsontwikkeling. Dat is best lastig want het lijkt nu even over heel andere dingen te gaan dan de logica van die wereld. Maar misschien is dat ook gelijk de belangrijkste les die er valt te trekken: de aanpak van gebiedsontwikkeling veel beter verbinden met wat nu boven komt drijven als waar het echt over moet gaan als we op onszelf zijn teruggeworpen. Dan heb ik het over gezondheid, onze leefruimte, de publieke zaak, saamhorigheid, de improvisatiesamenleving en onze collectieve intelligentie. Voor wat het waard is: hier mijn eerste lessen.

14 april 2020
0 reacties
coöperatieve gebiedsontwikkeling, corona, gebiedsontwikkeling, maatschappelijke gebiedsontwikkeling, vloeibare systemen