Ruimtemakerblog

Een perfecte storm die de burger omver blaast

Afgelopen week ging ik in gesprek met onderzoekers van de Nationale Ombudsman over de vraag welke klachten van burgers er op hen af zullen komen als gevolg van de invoering van de omgevingswet. Aanleiding was mijn essay ‘omstreden plannen, onderschatte burgers’ waarin ik in een bijlage systematisch de democratische risico’s van de wet opsom. 
In mijn presentatie benadrukte ik dat weinig van de klachten die de ombudsman zal krijgen na invoering van de wet het unieke gevolg zullen zijn van die wet. Het gaat om het gecombineerde effect van ontwikkelingen die elkaar versterken en waar de wet nog een schepje bovenop doet. Het steeds zwaarder gaan leunen op marktwerking door de overheid, het overlaten van communicatie met de burger aan marktpartijen, de neiging om op de golf van ‘grote opgaven’ de (lastige) burgers voorbij te rennen, de onmacht van gemeenteraden, de beroerde informatievoorziening en de verminderde juridische armslag voor de burger veroorzaken samen een perfecte storm waar de burger overeind moet zien te blijven. Daar kan de Nationale Ombudsman in een maatschappelijk klimaat waar het vertrouwen in de overheid onder druk staat de wrange vruchten van plukken.  Mijn advies aan het instituut Nationale Ombudsman: ga vooral op zoek naar de samenloop van invoering van de wet met bovengenoemde fenomenen en kom met een serie van voorstellen om de burger niet door deze storm omver geblazen te laten worden.  

6 maart 2023
1 reacties
burgerparticipatie, ombudsman, omgevingswet, ontwikkelcultuur, rechtsbescherming

Omstreden plannen, onderschatte burgers

Mijn essay over de rol van bewoners bij stedelijke verdichting is vanaf vandaag beschikbaar. Het werd tijd om mijn blogs over dit onderwerp en mijn ervaringen als adviseur en activist eens goed op een rij te zetten in een tijd dat binnenstedelijke verdichting zo’n vlucht neemt. Het verhaal is gratis te downloaden bij uitgeverij Trancity via deze link. En daar ook als papieren exemplaar te koop.

Met dit verhaal wil ik de binnenstedelijke verdichting veel beter verbinden met gemeenschapskracht en de zorg van bewoners over hun leefomgeving en de toekomst van deze aarde. Om bewoners een volwaardige plek te geven aan de tafels waar getekend en gerekend wordt en besluiten vallen. En eigenlijk gaat dit verhaal voor een groot deel op voor alle (omstreden) ruimtelijke projecten in ons land. Dus deel het ook met mensen buiten de wereld van de stedelijke verdichting.  

Het verhaal is geschreven als drietrapsraket: eerst maar eens afrekenen met de angst voor de NIMBY (dit schreef ik er eerder al over), dan dieper de systemen in om de publieke zaak te heroveren op marktwerking, technocratie en topdown-planning. Om vervolgens uit de komen bij het model van maatschappelijke gebiedsontwikkeling met veel meer ruimte voor burgerinitiatieven. 
De drie verhalen zijn ook los van elkaar te lezen als respectievelijk bijdrage aan het debat over de relatie burger – overheid, analyse van de ondermijning van de publieke zaak en perspectief op de toekomst. 

In bijlage 1 wordt systematisch op een rij gezet welke instrumenten er allemaal al bestaan en moeten worden doorontwikkeld wil je bewoners in positie brengen. In bijlage 2 worden alle kritische noten in het verhaal over de omgevingswet op een rij gezet en de democratische lekken in die wet van een alternatief voorzien. 

Ik vind dat iedereen die beroepsmatig bezig is met ruimtelijke projecten en de binnenstedelijke verdichting in het bijzonder dit verhaal moet lezen. En wie bij bewonersparticipatie niet weet wat je meer kan doen dan het werken met de participatieladder, inloopavonden en creatieve ateliers moet alle instrumenten in bijlage 1 maar eens bekijken. Dan blijkt dat er vele praktische mogelijkheden zijn om de stap te maken van vrijblijvend meepraten naar zeggenschap.

Ik hoop vooral dat actieve bewoners groepen hier de  steun vinden die ze nodig hebben om hun partijtje mee te blazen en vaker bij plannen van gemeenten, ontwikkelaars en corporaties zullen zeggen: ‘dat gaan we echt anders en beter doen en zeker niet over onze hoofden’. 

Voor wie wat meer wil weten over mijn beweegreden bij het schrijven van dit verhaal, lees het interview met gebiedsontwikkeling.nu. 
Ik stel het op prijs als je hieronder wilt delen wat je van het verhaal vindt en vooral wat je er mee aankunt. En ja, ik kom graag een keer langs om over het verhaal te praten en nog liever om te helpen de adviezen toe te passen. Veel leesplezier.

7 september 2022
0 reacties
binnenstedelijke verdichting, burgerkracht, gemeenschap, lokale democratie, omstreden plannen, participatie, zeggenschap

De wind in de rug van wooncoöperaties

Frans Soeterbroek, de Ruimtemaker
tekst uitgesproken op de wooncoöperatiedag, 3 september 2022

Mijn bijdrage vandaag is niet gebaseerd op mijn ervaringen in de wereld van wooncoöperaties (daar weten jullie meer van dan ik) maar op betrokkenheid bij de vraagstukken die van grote invloed zijn op de kansen voor woon coöperaties: bestuurlijke en democratische vernieuwing, stads- en gebiedsontwikkeling, grondbeleid, omgevingswet en ruimte voor bewonersinitiatief. Ik probeer vooral een brug te slaan tussen de wereld van RO en stadsontwikkeling en de wereld van gemeenschapsvorming, democratie en burgerinitiatief. Volgende week komt mijn boekje uit over binnenstedelijke verdichting met bewoners en daar zal ik in mijn verhaal uit putten. 

 Toen ik nadacht over hoe op dit moment de wooncoöperaties de wind in de rug te geven kon ik maar 1 ding bedenken: het aanboren van ons aller latente activisme. Dat vraagt wel om enige toelichting. Maarten van Poelgeest kreeg als kwartiermaker wooncorporaties in Amsterdam de vraag of hij had onderzocht hoeveel wooncoöperaties naar een plek zochten. Hij antwoordde dat bewust niet te onderzoeken om het beeld te voorkomen dat het met die behoefte wel meevalt. Hij ging er van uit dat je eerst wat te bieden moet hebben als overheid om een latente vraag los te maken en mensen op ideeën te brengen. 
Dat deed me denken aan  een succesverhaal dat ik net gelezen had over het Engelse stadje Preston dat internationaal vermaard is vanwege de filosofie van ‘community wealth building‘ waarbij de werelden van (semi-)publieke instellingen (‘ankerinstituties’), lokaal ondernemerschap en de coöperatieve beweging  elkaar versterken (by the way; een leuke studiereis waard). Een van de betrokkenen zegt in dat artikel : ‘Het model kan het idee van hoe we kunnen samenwerken herdefiniëren, en het idee van democratie transformeren. Het gaat om het benutten van het latente activisme dat in iedereen aanwezig is.’ 
Kortom, je hebt al een uitnodigend systeem en een andere ontwikkelcultuur nodig om dat latente activisme te mobiliseren. Trap er dus niet in als een ambtenaar of wethouder je vraagt om een lijstje van coöperaties in oprichting te leveren met de boodschap ‘dan kijken we wel wat we voor ze kunnen doen’ Dan wordt het niet veel. 

5 september 2022
1 reacties
besmettelijk optimisme, grondbedrijven, grondbeleid, vastgoed, wijkcoöperatie, wonen, wooncoöperatie

De NIMBY is dood, leve de ROHAC

(Dit is een voorpublicatie van het essay van Frans Soeterbroek dat rond de zomer zal verschijnen over ‘verdichten met bewoners’)

Het is een van de spannendste vragen in bestuurlijk en bouwend Nederland: hoe om te gaan met verzet van de NIMBY (‘Not in My Back Yard’) tegen al die grote opgaven en transities. Er bestaat veel angst dat bewoners die deze plannen in hun spreekwoordelijke achtertuin zien landen zand in de machine gaan strooien. Er wordt al angstig gesproken over de NIMBY 3.0: de hoogopgeleide, goed geïnformeerde en veel tijd bezittende mens die alles uit de kast zal halen om uit puur eigenbelang de urgente opgaven waar ons land voor staat te torpederen. 

De verleiding voor overheden is groot om te vervallen in een regenteske mentaliteit van ‘dan maar zonder u’ . Of iets subtieler hen de pas afsnijden via tactisch spel: informatie en alternatieven achterhouden, overdreven volumineuze plannen presenteren zodat er wat concessies kunnen worden gedaan (‘kijk we halen er 2 verdiepingen af’), afkopen van weerstand, verdeel en heers spelen en gemeenteraden chanteren met het risico van tijdverlies, oplopende kosten en schadeclaims van bedrijven. Daarmee wordt ook slechte plannen er doorheen gerommeld en verliezen de burgers van dit land steeds meer het vertrouwen in hun eigen overheid. Geen aantrekkelijk perspectief. Laten we eens kijken of dat niet anders kan en of er geen alternatief is voor dat cynisch beeld van de NIMBY. 

10 mei 2022
3 reacties
NIMBY, participatie, ROHAC, ruimtelijke plannen, verdichting

Over coalities voor de publieke zaak, zachtzinnig veranderen en democratische planprocedures

Reflectie op  het boek ‘Wij zijn de stad’ van Floor Milikowski
Pakhuis de Zwijger, 14 april 2022

De zelfbewuste titel van Floor’s boek ‘wij zijn de stad’ moest ik na lezing van het boek toch weer voorzien van een maar; ‘maar het wordt ons niet makkelijk gemaakt’. Het boek beschrijft aan de hand van levende verhalen de maar al te bekende worsteling van eigenzinnige en gedreven initiatiefnemers met de aloude logica van de gemeente. Hoe komen we dan wel naar een uitroepteken achter de titel in plaats van een maar?
De stevige peiler ‘samen stad maken’ in de kersverse omgevingsvisie van Amsterdam biedt mooie aanknopingspunten en hoopvol is ook dat wethouder Marieke van Doorninck overal vertelt dat ze dat het belangrijkste deel van de omgevingsvisie vindt. Lees en vooral benut de instrumenten die daarin staan. Eerlijk gezegd is de kans ook groot dat het geduldig papier blijft als we niet aan een aantal grote sturingsvraagstukken gaan werken. 

14 april 2022
0 reacties
Amsterdam, corporaties, jane jacobs, organisch ontwikkelen, publieke zaak, wijkaanpak, zachtzinnige verandering

Een vertrouwenscrisis tussen gemeenteraden en bewoners

Vorige week woensdag mocht ik in de Bilt een verkiezingsavond voorzitten over de lokale woningbouwplannen. Of beter gezegd: over hoe het samenspel ontbreekt tussen burger en bestuur bij het maken van de plannen hiervoor. Het was georganiseerd door vier bewoners- en een ondernemersorganisatie die moeite hebben met de woningbouwplannen in de spoorzone van Bilthoven.  Hier een verslag ervan.   

In de voorbereiding op die avond en op de avond zelf kreeg ik een behoorlijk goed beeld van wat hier speelt en zag ik uitvergroot wat er in heel NL op dit moment mis gaat. Gemeenten die de echt spannende besluiten nemen op plekken waar de burgers geen zicht op hebben, steeds sterker gaan leunen op ontwikkelaars en tegelijkertijd boze burgers blijven beloven dat ze nu echt serieus genomen gaan worden maar die belofte steeds weer niet waarmaken. Weer een nieuwe participatienota gaat hierbij echt niet meer het verschil maken want het participatiebeleid is te ver losgezongen van waar de echte besluiten vallen. Actieve bewoners laten zich ook niet meer chanteren met makkelijke slogans over het algemeen belang van de gemeente tegenover het deelbelang van de burger. Die tegenstelling klopt niet en maakt ongelukken. Gemeenteraden gaan zich worden in dit krachtenveld steeds machtelozer gedragen en het vertrouwen in de lokale politiek erodeert steeds verder. 

In de Bilt voelt nog maar 16 % van de bewoners zich goed vertegenwoordigd door de gemeenteraad en maar 12% denkt enige invloed te hebben op het beleid van de gemeente. Wat gaat hier gruwelijk mis en vooral welke lessen vallen daar uit te trekken voor de lokale politiek in heel Nederland de komende 4 jaar?

2 maart 2022
6 reacties
de bilt, gemeenteraad, ontwikkelaars, participatie, regio, regionale samenwerking, spoorzone, vertrouwen

niet participeren maar mobiliseren

In haar jongste boek “Wij zijn de stad” beschrijft journalist Floor Milikowski aan de hand van een serie interviews met actieve Amsterdammers treffend waar het op dit moment aan schort. Zij botsen op een werkwijze van de gemeente die niet gebouwd is op het idee dat zij de onmisbare bondgenoot zijn voor een ander manier van stads- en wijkontwikkeling. De activistische architect Wouter Pocornie hekelt in een van de verhalen de oppervlakkigheid waarmee de ambtenaren en de door hen ingeschakelde placemaking- en participatiebureaus te werk gaan: “de gesprekken blijven altijd aan de oppervlakte, de echte vragen worden niet gesteld: van wie is de grond van de stad,? Van wie zijn de stenen? Van wie zijn de buurten? Heeft degene met het meeste geld de meeste ruimte of zijn er andere afwegingen mogelijk?”

Afgelopen dinsdag was ik bij twee bijeenkomsten in Amsterdam over het samen maken van de stad waar die vragen wel werden gesteld. De eerste ging over de gebiedsontwikkeling van de toekomstige wijk Havenstad en de andere over hoe een van de pijlers onder de omgevingsvisie Amsterdam 2050  ‘samen stad maken’ (volgens wethouder Marieke van Doorninck het belangrijkste onderdeel van de omgevingsvisie!) om te zetten in een uitvoeringsagenda. Voor mij stonden beide bijeenkomsten in het teken van de vraag hoe we komen van de wereld waarin het gaat om het bevorderen van participatie en burgerinitiatief naar een aanpak waarbij de stad wordt gemobiliseerd, de machtsvraag wel indringend wordt gesteld en de ontwikkelmodellen daarop worden aangepast. Mijn ervaringen afgelopen dinsdag sterkte me in het idee dat actieve bewoners en gemeente samen de logica van de huidige manier van stadsontwikkeling kunnen laten kantelen. Maar daarvoor moet de gemeente wel de nek uitsteken en inderdaad inzetten op mobiliseren in plaats van participeren.

8 november 2021
1 reacties
Amsterdam, maatschappelijke gebiedsontwikkeling, omgevingswet, participatie, samen stad maken, stadsontwikkeling

Het goede leven wordt u aangeboden door projectontwikkelaars

Er is een stilzwijgende privatisering van de wijkaanpak en de sociale opgave bezig richting projectontwikkelaars. Zij nemen met steun van gemeenten en corporaties de regie op zich van het herstructureren van wijken en de programmering van nieuwe wijken. En daarbij werpen ze zich op als brengers van het goede leven en aanpakkers van de grote sociale vraagstukken. Ik mocht recent in discussie met directeur Esther Fleers van Heijmans naar aanleiding van dit interview waarin ze op basis van haar eigen rol in Den Haag Zuidwest ontwikkelaars presenteerde als regievoerders van de wijkaanpak 4.0: ‘We vervullen steeds meer een verbindende rol tussen het fysieke en sociaal-maatschappelijke domein.’ Ook in Rotterdam Zuid en Overvecht in Utrecht zien we de voorbeelden waarbij ontwikkelaars (met corporaties op de bagagedrager van de sloop-nieuwbouwaanpak) regie voeren of herstructurering van de wijken en die brugfunctie claimen. 
En bij nieuwe wijken zien we hoe ontwikkelaars totaalconcepten lanceren voor het goede leven in de door hen te bouwen wijken. Vorige week mocht ik in gesprek met Onno Dwars van Ballast Nedam over de pretentie dat zijn bedrijf in staat is nieuwe woonwijken te bouwen waar mensen jaren langer leven dan in ‘gewone’ wijken. Ook in ander projecten zie je ontwikkelaars die grote broek aantrekken met vaak een vette hipstersaus er overheen. Klik eens op  het filmpje op deze website over het nieuwbouwproject in de voormalige Bijlmerbajes. Tijd om even goed te duiden wat de impact is van deze trend, binnen welke kaders het een functie kan hebben en geen ongelukken veroorzaakt.

18 oktober 2021
0 reacties
community, gezonde stad, maatschappelijke gebiedsontwikkeling, projectontwikkelaars, Utrecht, wijkaanpak

De wooncrisis, de onderliggende systemen en de gemeenteraadsverkiezingen

Zondag 12 september aanstaande is er het grote woonprotest in Amsterdam. Ik steun van harte de eisen die de organisatoren daarbij in beeld brengen: radicaal inzetten op betaalbaar wonen, stoppen met de discriminerende mengstrategie van wijken, meer armslag voor corporaties, afschaffen van de verhuurdersheffing en het weren van de opkopers van panden.
De vraag is wel hoe je voorkomt dat er een serie van ad hoc maatregelen wordt genomen zonder dat het onderliggende systeem van de neoliberale woon-, grond- en vastgoedmarkt wordt opengebroken. Ook ben ik bang dat het grote beroep dat op het Rijk wordt gedaan niet zal leiden tot wezenlijk andere afwegingen over onze ruimtelijke ordening. Minstens zo belangrijk is te werken aan  democratisering en vermaatschappelijking van de besluitvorming over geld, grond, vastgoed en gebiedsontwikkeling. En daarbij kan meer gerealiseerd worden op lokaal niveau dan het soms lijkt. Met de gemeenteraadsverkiezingen in aantocht kunnen en moeten we daarvan een groot issue maken. Ik heb vier adviezen om via deze lijn de agenda van het woonprotest te verdiepen en de programma’s voor de gemeenteraadsverkiezingen te voeden. 

7 september 2021
4 reacties
gemeenteraad, gemeenteraadsverkiezingen, grondbedrijven, maatschappelijke gebiedsontwikkeling, regio, vastgoed, wonen, wooncrisis

Waarom Utrecht een referendum over de groei van de stad nodig heeft

Ergens in mijn achterhoofd zat een datum verstopt waarop een politieke en maatschappelijke discussie over de groei van de stad in de kiem werd gesmoord. Ik heb het nog even nagezocht. Het was op 4 november 2015 dat de gemeente Utrecht welgeteld 1 avondje voor bewoners en andere belanghebbenden (veel projectontwikkelaars en adviseurs waren er) organiseerde over een nieuwe Ruimtelijke Strategie. Dit onder de noemer ‘stadsgesprek Utrecht groeit’. Ik wist dat er al een jaar gewerkt was aan een beleidsstuk hierover, maar toen ik vooraf vroeg of de deelnemers dat als voorbereiding konden krijgen was het antwoord ‘ nee, anders is het geen open gesprek’. Dat open gesprek viel wel tegen. De bijeenkomst werd afgetrapt met een presentatie door een ambtenaar die de groei van de stad behandelde als een natuurfenomeen waar je natuurlijk als gemeente in mee moet gaan. Toen ik de vraag stelde of de gemeente er zelf voor kiest om te groeien kreeg ik een ontwijkend antwoord. Het beeld dat Utrecht daarin een keuze had en het daarmee een politiek en maatschappelijk onderwerp zou worden moest kost wat kost vermeden worden, zo bleek mij.
Om te zien dat het ook anders kan hoef je de stad niet eens uit, maar moeten we even verder terug in de tijd. In 1998 vond er een half jaar lang een maatschappelijk debat over de toekomst van de stad plaats waarin 4 verschillende scenario’s besproken werden en er dus wat te kiezen viel. Wel even iets anders dan die ene armzalige avond waarin de grote vraag over de noodzaak van groei onbesproken bleef. 

1 september 2021
1 reacties
burgerparticipatie, groei, projectontwikkelaars, referendum, stadsontwikkeling, steden, Utrecht