28 november 2023

Door Frans Soeterbroek

Reacties

1 reacties

Tags

burgerberaad, coöperatieve beweging, democratische vernieuwing, gulheid, meervoudige democratie, referendum, verkiezingen

Zeg het voort

Mobiliseer de gulheid in de samenleving

Na de grote overwinning van de PVV buitelen de analyses over elkaar heen om de oorzaken van de verdere verrechtsing van Nederland en het succes van een zondebokpolitiek te duiden. Links en het centrum zullen ‘hun verhaal beter over het voetlicht brengen’, ‘beter moeten aansluiten bij de onvrede’  en ‘de verbinding blijven zoeken’ zijn de bezweringsformules die dan passeren. Maar hoe dan?

Het antwoord daarop zal niet of maar deels gevonden worden binnen een politiek systeem dat zelf te vaak fungeert als motor voor verdeeldheid en wantrouwen. En ook niet binnen de logica die alles reduceert tot een communicatieprobleem: ‘aansluiting’, ’luisteren’, ‘beter uitleggen’, ‘de sociale media’ ‘ontmoeting’. ‘dialoog’. We zullen eindelijk werk moeten maken van iets fundamentelers, namelijk meer zeggenschap van mensen over hun eigen leven en over onze instituties. We hebben het dan over wat in het jargon directe, meervoudige, maatschappelijke of participatieve democratie wordt genoemd. In het idee van meervoudige democratie waar ik sterk voor pleit bouwen we naast de representatieve democratie aan een systeem waar beslissingen dichter op het leven van mensen worden genomen en waarbij we ons op dat niveau beter organiseren. De schaalvergroting, professionalisering en marktwerking zijn zo ver doorgeschoten dat mensen het idee hebben dat al die instituties tegenover hen staan in plaats van er voor hen zijn. We hebben nauwelijks greep op wat overheden, bedrijven, woningcorporaties, verzekeringsmaatschappijen, banken, pensioenfondsen, gezondheidszorg en allerlei instanties voor en over ons beslissen. We kunnen nu alleen als actievoerder, toetsenbordridder, inspreker, kiezer of kritische consument laten blijken dat we ons er niet in herkennen. Dan is de toon van boosheid en onmacht gezet. En de politiek trapt in de val om als reactie hierop de beloftes steeds hoger op te schroeven: ‘we gaan nu echt naar u luisteren en naast u staan’. 

Mobiliseren is krachtiger dan luisteren
Luisteren is een dooddoener geworden en daar komen we er ook niet mee. Het gaat om het mobiliseren van de samenleving onder het motto ‘we hebben u nodig om het goed(e) te doen’. Dat licht ik graag toe aan de hand van mijn eigen werkterrein, de rol van de burger in ruimtelijke vraagstukken. Ik zie daar dat de campagnes en participatieprocessen die worden opgetuigd om mensen te bereiken te vrijblijvend (geen echte invloed), te vluchtig (er wordt niet gebouwd aan een sterkere samenleving) en te paternalistisch (‘wij bepalen de kaders waarbinnen u wat mag vinden’) zijn. Wat moet er dan wel gebeuren?  Mensen naast verantwoordelijkheden ook rechten geven. Draagvlak voor overheidsbeleid realiseren door dat veel meer op te gaan bouwen vanuit het dagelijkse leven in buurten en dorpen. En vooral: naast de onvrede ook de gulheid die in ons allen huist aanboren. Dat laatste is misschien wel het belangrijkste. De overheid is vooral goed in het versterken van boosheid en afstand terwijl ik zie dat lokale initiatieven er veel beter in slagen om een cultuur van open staan voor elkaar en voor ‘de ander’ te realiseren. Door die positieve dynamiek veel meer op te zoeken boor je medemenselijkheid en democratisch bewustzijn aan en voorkom je dat de inzet op het versterken van de gemeenschap (waar veel politieke partijen naar streven) de kleur van wij tegen zij aanneemt. Zeggenschap en vertrouwen geven levert dus ook ander gedrag van ons als burger op en levert echt meer gulheid in plaats van egoïsme en haat op. 

Deze analyse is niet nieuw, lees er de verhalen van Herman Tjeenk Willink en de commissie van den Donk nog eens op na. Maar het gecombineerde effect van schaalvergroting, marktwerking, professionalisering en partijpolitiek is vele malen krachtiger dan alle pogingen het anders te doen. Experimenten met wijk- en dorpsraden, buurtrechten, burgerbegroting, referenda, burgerberaad, G1000, open planprocessen en co-creatie dringen nauwelijks door in de systemen waar hoog over de beslissingen worden genomen. Daar blijft men vertrouwen op het verkopen van het eigen gelijk met behulp van een leger aan marketing-, communicatie -en participatieprofessionals. Daarbij komt dat in de politiek alle instrumenten om burgers invloed te geven vooral opportunistisch worden bekeken: helpt het onze inzet of kunnen we er last van krijgen? Ik zie bijvoorbeeld dat de partijen die  een instrument als het burgerberaad (gedegen oordeel door een representatieve groep burgers) omarmen andere partijen zijn dan die  voor het referendum (‘met de voeten stemmen’) zijn. Daarom vervluchtigen al die experimenten en ontstaat er geen krachtige beweging voor democratische vernieuwing. 

Een beweging voor democratische vernieuwing
Ik daag al die mensen in de gevestigde instituties die hun mond vol hebben van het verkleinen van de afstand tot de burger uit om die vernieuwing gedurfder aan te pakken. Denk bijvoorbeeld aan het idee van het combineren van de instrumenten burgerberaad en referendum dat veel krachtiger is dan de instrumenten los van elkaar. Waarbij een representatief burgerberaad van bijvoorbeeld 75 mensen een genuanceerde vraagstelling voor een referendum over een of meer grote vraagstukken van deze tijd maakt. Die combinatie van burgerberaad en referendum is bijvoorbeeld zeer succesvol in Ierland toegepast bij het doorbreken van de politieke impasse over het abortusbeleid. dit geldt overigens neit alleen van nationale issues, je kunt deze instrumenten ook lokaal en regionaal inzetten.

Andere terreinen waarop waarop we nu die beweging kunnen maken naar meer zeggenschap van burgers: de invoering van de omgevingswet inkaderen in een radicale democratiseringsagenda (de bewonersomgevingsvisie, buurtbatenovereenkomst, buurtplanrecht, een maatschappelijke raad voor grond en vastgoed, maatschappelijke gebiedsontwikkeling), een offensief voor woon-, energie en wijkcoöperaties en een steviger ondersteuningsstructuur voor burgerinitiatieven en vrijwilligerswerk. En dan dus niet zoals nu gebeurt in de vorm van lullige experimentjes en subsidiepotjes maar het groots oppakken. Het bouwen aan een weerbare samenleving en meer sociaal kapitaal vergt echt een grote inspanning van ons allen.

Dit begint uiteraard met het besef binnen de politiek en de grote instituties dat we die kant op moeten. We hebben nieuwe wegen nodig om de afstand tot de burger substantieel te verkleinen, de gulheid in de samenleving aan te boren en uit de vicieuze cirkel van meer beloften, meer teleurstelling en minder vertrouwen te komen. Ik weet niet goed of politici en bestuurders in staat en bereid zijn die weg op te gaan maar laten we ze een handje helpen door zelf deze vernieuwing te organiseren vanuit de steden, buurten en dorpen met hulp van de media en de digitale platforms. We kunnen daarbij goed aansluiten bij het nu al aanwezige en nog veel te onzichtbare netwerk van miljoenen actieve burgers. Als we dat groot genoeg en betkenisvoller maken worden we als samenleving sterker en minder afhankelijk van politieke strijd, polarisatie en tijdelijke hypes. Geen tijd te verliezen.

---