Ruimtemakerblog

Zet eens een schaftkeet neer in plaats van een plan te maken

Het is op dit moment een van lastigste vragen in de wereld van stads- en gebiedsontwikkeling: welke ruimte blijft er voor een meer organische (dingen laten ontstaan, ruimte voor experiment, geleidelijke groei) en maatschappelijke (bottom up, democratisch proces, maatschappelijk waarden centraal, baten ten gunste van de gemeenschap) aanpak nu de druk zo groot is om snel en grootschalig te bouwen. De planningsmachine draait op een hechte band tussen overheid en ontwikkelaars/bouwers en drukt die alternatieve benaderingen naar de marge.
Tijd om te onderzoeken of het echt niet anders kan en hoe dan. Vorige week kreeg ik die kans op twee plekken. Ik mocht meedenken over de gebiedsstrategie voor de Tippe, de volgende bouwfase van VINEX-wijk Stadshage in Zwolle en ging twee dagen later met 25 Utrechtse ambtenaren op bezoek in de nieuwbouwwijk Oostwold in Almere.

Voor de Tippe gingen we op zoek naar een nieuwe mix van programmatisch en organisch  ontwikkelen en in Oosterwold zagen we wat het betekent om de ontwikkelketen radicaal om te draaien. Pionierende zelfbouwers ontwikkelen zelf (uiteindelijk 15000) woningen en een nieuwe gemeenschap inclusief aanleg van wegen, stadslandbouw, energievoorziening, waterbeheer, een afvalstoffensysteem en gemeenschapsvoorzieningen. Wat valt uit beide praktijken te leren? (meer…)

29 maart 2018
0 reacties
gebiedsontwikkeling, ketenomkering, maatschappelijke gebiedsontwikkeling, oosterwold, organisch ontwikkelen, wonen, Zwolle

Geeltjes plakken op een rijdende trein

Deze maand was ik kort na elkaar bij drie politieke debatten over de ontwikkeling van de stad. In Utrecht ging het over wonen, in Amerfoort over de toekomst van de Eemoevers en in Amsterdam over de vraag ‘van wie is de stad’ naar aanleiding van dit boek. In het Utrechtse woondebat stond op een gegeven moment wethouder Paulus Jansen op en die vroeg wie er van de aanwezigen in Utrecht was geboren. Zo’n 15 tot 20 % stak de hand op en de wethouder ging tevreden weer zitten. Hij had zijn punt gemaakt: de stad ontwikkelt zich en is dus niet van ‘de bewoner’ of ‘de Utrechter’ maar ook van en voor de mensen die er ooit nog komen wonen. Op zich een interessant perspectief maar ik herken er vooral het bestuurlijke mantra in dat ‘de grote opgaven voor de stad’ niet mogen worden afgeremd door NIMBY-achtige behoudzucht van hen die hun plekje al hebben.
In Amersfoort kwam ik in gesprek met een van de mensen achter het burgerinitiatief Vrienden van de Eemhaven die het debat hadden georganiseerd. Hij beschreef de participatieaanpak van de gemeente als ‘geeltjes mogen plakken op een rijdende trein’. Bestuurders en ambtenaren zijn met grote plannen bezig en die trein is al in volle vaart als jou eens wat wordt gevraagd en wat je inbrengt waait er al weer  snel vanaf. In Amsterdam ging het vooral over de vraag of het aantrekkelijk maken van de stad voor toeristen, bedrijven en investeerders nog wel te verenigen valt met de leefbaarheid van de bewoners. Ik besefte dat alle drie de verhalen iets met elkaar te maken hebben en dat veel gedoe in de stad ontstaat vanuit de vraag voor wie de gemeente eigenlijk werkt. De bestuurder die werkt aan de (concurrerende!) toekomst van de stad wil zich niet laten afremmen door ‘de oude’ bewoners die vooral hun huidige omgeving koesteren. De desbetreffende bewoners ervaren op hun beurt dat de bestuurder niet echt voor hen openstaat want die is bezig met iets groters en blijkbaar belangrijkers.  Dat leidt tot chagrijn over elkaar en dan stellen onderzoekers vast dat de kloof tussen burger en bestuur ondanks alle participatie-inspanningen maar niet af wilt nemen. Waarom slaagt de politiek er zo slecht in om die blik op de toekomst en naar buiten (‘onze stad in van iedereen’) te verenigen met de verlangens en angsten van hun kiezers? En vooral, hoe kan dit anders? (meer…)

26 februari 2018
1 reacties
democratische vernieuwing, gemeenteraadsverkiezingen, koekoeksklokparticipatie, omgevingswet, participatie, Utrecht

Nu doorpakken op samen stad en gemeenschap maken

De gemeenteraadsverkiezingen van maart 2018 zijn een mooie aanleiding om vanuit het gemeentebestuur een grote stap te zetten met de ambitie om samen met de bewoners de stad en de gemeenschap te maken.
Om dat goed te doen is er helaas niet een alles bepalende maatregel of knop om aan te draaien. Het lukt alleen als er op verschillende fronten nieuwe spelregels in de stad worden geïntroduceerd. Spelregels die een ding gemeen hebben: Ze zijn niet gebaseerd op de treurige cultuur van koekoeksklokparticipatie waarbij het ophalen van wensen en meningen de norm is. Die veranderingen zijn gelukkig al gaande. Vaak dwingen bewoners deze regels af of handelen ze er gewoon naar. En gemeenteraden en colleges experimenteren er in den lande zelf mee. Het wordt tijd om dat wat substantiëler aan te pakken.

Ik heb eens op een rij gezet wat de maatregelen zijn die er echt toe doen en in hun samenloop die stap naar een hoger niveau kunnen opleveren. Er staan voorbeelden bij om zichtbaar te maken dat het her en der al gebeurt en de lat echt niet zo hoog ligt om de stap te zetten naar een cultuur van samen stad maken. Je moet het alleen wat consequenter en op meerdere fronten tegelijk doen. Gebruik  onderstaand lijstje als grabbelton maar werk wel via meerdere van deze lijnen om het echt impact te laten hebben op stad en gemeenschap. (meer…)

19 januari 2018
5 reacties
buurtinitiatief, buurtrechten, gebiedsatelier, gemeenteraadsverkiezingen, lokaal initiatief, lokale democratie, maatschappelijk akkoord, omgevingswet, tijdelijkheid

Wat maakt een plein tot een goed plein?

Afgelopen woensdag was ik bij een bijzondere uittreerede van een professor aan de TU Delft. Het ging om schrijver en multi-talent Abdelkader Benali. Hij mocht een jaar lang de eretitel ‘cultural professor’ dragen, in navolging van onder meer Spinvis, Youp van het Hek en fotograaf Vincent Mentzel. Hij had zich op het thema pleinen gestort en was met studenten van de TU aan het werk gegaan om nieuwe verhalen over pleinen te maken.
Ik was er nieuwsgierig heengegaan omdat ik in het kader van het stadsinitiatief van de Utrechtse Ruimtemakers in Overvecht help om verweesde openbare ruimte weer tot publieke domein te maken, onder andere op het plein voor sporthal de Dreef. Ik heb woensdag wel wat opgepikt dat daarvoor bruikbaar is en vast ook interessant is voor iedereen die aan een betere publieke ruimte werkt. Tijd voor een verslag waarbij ik de gelegenheid aangrijp om iets te vertellen over hoe we er aan werken om zo’n plein in Overvecht een betere functie voor de wijk te geven. (meer…)

18 december 2017
0 reacties
overvecht, pleinen, publieke ruimte, sociaal kapitaal, Utrecht, Utrechtse Ruimtemakers

“Van buiten naar binnen werken, allemaal leuk en aardig, maar waar blijft dan ons beleid?”

Afgelopen voorjaar schreef ik een verhaal over hoe je als gemeente via een gebiedsgerichte aanpak dichter op de samenleving je werk organiseert. Dat was op basis van ervaringen in Zaanstad en Zwolle. Ik ben in beide steden met dit thema verder gegaan en heb daarbij meegedacht over de vraag hoe je de wereld van stedelijke opgaven beter verbindt met de wereld van samen optrekken met de buurt. Of zoals we dat als titel aan een werksessie in Zaanstad meegaven: ’van buiten naar binnen werken, allemaal leuk en aardig,  maar waar blijft dan ons beleid?’ Die vraag komt voort uit de dagelijkse schuring tussen wensen van de buurt met verdichtingsopgaven, evenementenbeleid, parkeerbeleid, verkeersafwikkeling, binnenstadbeleid, vastgoedbeleid enzovoorts.
Een belangrijk issue, niet alleen omdat dat een ingewikkelde puzzel is maar ook omdat het een van de grote blokkades is voor een goede verstandhouding tussen burger en lokaal bestuur: vele pogingen van de gemeente om participatie te verbeteren maar de burger ervaart dat als het echt spannend wordt onder noemers als ’stedelijke opgave’, ‘strategisch beleid’ of ‘programmatische aanpak’ er ineens andere spelregels gelden en je inbreng er even minder toe doet. Ik heb in Zwolle, Zaanstad en andere steden vier sleutels gevonden om daar verstandig mee om te gaan en ik wil ze hier graag delen. (meer…)

7 december 2017
1 reacties
bewegende kaders, dynamische analyse, gebiedsgericht werken, gebiedstafel, geldstromen door de wijk, zaanstad, Zwolle

gemeenschappen bouwen

Recent was ik op een grote beurs waar de door de beurs ingestelde prijs werd gewonnen door de klusflat Kleiburg in de Bijlmermeer met als motivering dat ‘communitybuilding’ de toekomst heeft. Er werden op de beurs ook de winnaars bekend gemaakt van een landelijke prijsvraag van de rijksbouwmeester over zorg en wonen. In de prijzen vielen het wijkbedrijf Carnisselande, buurtcoöperatie de Smederij in Almere Haven en de ‘meesterlijke community’ in Sittard- Geleen.
Ik was er ook bij de zogeheten innovatiedialoog van het woningbouwatelier Almere die vooral ging over de kracht van zelforganisatie en zelfbouw, waar wethouder Tjeerd Herrema een wettelijke regeling voor het recht van burgers om hun eigen woning te bouwen bepleitte.  En ik was bij een grote tentoonstelling van de Eindhovense corporatie Woonbedrijf geheel gewijd aan co-design met veel voorbeelden van het samen met  de (toekomstige) bewoners ontwerpen van woningen en buurten.

De quizvraag is : wat voor beurs was dit? Het antwoord dat voor de hand ligt: een beurs over communitybuilding.  Nee, mis. Het was de internationaal vermaarde Dutch Design Week in Eindhoven. Waarom vind je juist op zo’n beurs zoveel aandacht voor dit thema?

(meer…)

1 november 2017
0 reacties
community, communitybuilding, corporaties, dutch design week, wonen, wooncoöperatie, zelfbouw

Vrienden maken

Vorige week was ik op bezoek in Kampen bij wethouder Gerrit Jan Veldhoen. Hij zat op zijn praatstoel en vertelde mooie verhalen over de geschiedenis van de stad aan de IJssel. Daarbij kwam ook een anekdote langs over een bezoek van een adviseur van president Obama. Deze wilde wel eens wat zien van ons vernuft in de strijd tegen het water. Maar wat de wethouder ook liet zien aan bijzonders (de nieuwe bypass bij Kampen, een opblaasbare waterkering, een waterkering bij mensen in huis), de man leek niet erg onder de indruk. Pas toen de wethouder vertelde dat er 150 vrijwilligers het waterkeringssysteem in werking zetten bij hoog water werd een snaar geraakt. De man was tot tranen toe geroerd dat als het er op aankomt mensen geheel belangeloos hun medeburgers tegen het water komen beschermen. Gerrit Jan moest hem beloven op te bellen als het zover was want dat zou hij direct het vliegtuig nemen om dit wonder met eigen ogen te aanschouwen en zelf mee te helpen.  (meer…)

14 oktober 2017
0 reacties
draagvlak, kampen, klimaataanpak, opgavegestuurd, sociaal kapitaal, stadmakerscongres, vrienden

de omgevingswet is geen feest voor lokale democratie

Begin volgend jaar kiezen we nieuwe gemeenteraden. In de campagnes zal het vaak gaan over maatschappelijke tweedeling, bewonersparticipatie en de kwaliteit van de lokale democratie. Heel weinig zal het gaan over de invoering van de omgevingswet in 2019 terwijl deze behoorlijke consequenties heeft voor deze thema’s. De reden is simpel: die invoering wordt vooral gepresenteerd als een complexe technische operatie waar eigenlijk weinig politiek vuurwerk aan vastzit. Het is vooral een goednieuwsshow want we gaan immers regels vereenvoudigen, de verkokering doorbreken, initiatieven meer ruimte geven en integraler sturen op de kwaliteit van de leefomgeving.

Dat er onder deze wet grote vragen schuilgaan over tweedeling, over het eigenaarschap van de stad en over de kwaliteit van democratie en rechtsstaat wordt niet echt zichtbaar.  Er zijn twee zaken waar de politiek zich wel eens wat drukker zou mogen maken. Allereerst dat in de huidige cultuur van stadsontwikkeling de omgevingswet de burger nog machtelozer zal maken ten opzichte van de een-tweetjes tussen lokaal bestuur en de vastgoed-, grond en bouwmarkt. Eerder schreef ik daar dit verhaal al over, met adviezen om daar lokaal in bij te sturen. Daarnaast zal de omgevingswet het nog lastiger voor gemeenteraden maken om daarop bij te sturen. Deze stelling verdient wel enige toelichting omdat je daar nauwelijks iets over hoort in het debat over invoering van die wet. (meer…)

16 september 2017
2 reacties
afwijkingsplanologie, democratische vernieuwing, gemeenteraad, gemeenteraadsverkiezingen, omgevingsvisie, omgevingswet, participatie, samen stad maken, skyboxplanologie, Utrecht

Lessen uit Bologna

Vorige maand was ik in Italië en ik nam de kans te baat om me te verdiepen in de praktijk van samenwerken in en aan de stad Bologna. Ik ben vooral geïnteresseerd in steden waar lokaal initiatief niet in de marge plaatsvinden van de (sterk marktgestuurde) stadsontwikkeling en van de vernieuwing van de lokale democratie maar daar mee het fundament van zijn.
Ik had de indruk gekregen dat dat in Bologna het geval is. Christian Iaione en Sheila Foster die als onderzoekers bij de aanpak in Bologna betrokken zijn voeren in een wetenschappelijk artikel onder de titel ‘the city as a commons’ deze stad op als een laboratorium voor  ‘collaborative governance’ waar burgers de stad meemaken en meebesturen. Ze zetten het af tegen de neoliberale stadsontwikkeling die zwaar leunt op een hiërarchische overheid en marktwerking. Joachim Meerkerk en Iva Punyte bouwen daar in dit artikel met praktijkvoorbeelden uit Bologna op voort. En in dit boek van de European Cultural Foundation met hetzelfde thema staat een hoofdstuk over Bologna waar het lokale bestuur de cultuur van lokaal initiatief fundeert op 1000 jaar burgerinitiatief in stad en regio, zich onder meer uitend in een grote  coöperatieve sector. Mijn verwachtingen waren al met al hooggespannen. Ik heb drie initiatieven bezocht: Dynamo (fietshub in oude parkeergarage en schuilkelders), INstabile Portezza (revitalisatie van een 30 jaar leegstaand gemeenschapscentrum) en Le Serre die Gardini Margherita (co-werkplek , voedseltuin en restaurant).
En ik voerde gesprekken met mensen die het overzicht over de stad hebben: Michel d’Alena van het Urban Center en Francesca Spigarolo van de kennisorganisatie LabGov. Wat viel me daarbij op?

(meer…)

12 juni 2017
0 reacties
Bologna, collaborative governance, commons, democratische vernieuwing, lokaal initiatief, meervoudige waardecreatie, stadmakers, stadmakerscontract, tijdelijkheid

De smaak van de leefwereld te pakken

Afgelopen week mocht ik twee workshops leiden over de vraag hoe je dicht op wijken en buurten kunt en moet samenwerken vanuit verschillende delen van het gemeentelijke apparaat. In Zwolle ging het over de brug tussen wijkmanagement, stadsbeheer en ruimtelijk beleid bij gebiedsgericht werken. En in Zaanstad over wat je bij de invoering van de omgevingswet kunt leren van het actieplan Poelenburg gemaakt door mensen uit de sociale/maatschappelijke hoek in samenspraak met de buurt. Het waren twee heel verschillende gesprekken waar voor een deel vergelijkbare conclusies uitrolden en deels conclusies waarvan ik achteraf denk: daar zouden ze wat van elkaar kunnen leren en ook waard om met anderen te delen. Tijd voor een blogje. (meer…)

7 april 2017
1 reacties
ambtenaren, eigenaarschap, gebiedsgericht werken, gemeente, leefwereld, lichtheid, omgevingswet, opgavegestuurd, schurende verhalen, systeemwereld, tegenkracht, wijkaanpak, zaanstad, Zwolle