Ruimtemakerblog

Ben je van het proces of van de inhoud?

Ik werk vooral in de wereld van stads- en gebiedsontwikkeling en roer me in het publieke debat daarover. Ik krijg dan regelmatig te horen: ‘Frans, je bent toch meer van het proces dan van de inhoud?’ Daar klinkt vaak spijt in door, alsof je daarmee toch de minder interessante kant van de zaak te pakken hebt. Ik word daar altijd wat ongemakkelijk van, want ik vrees dat veel mensen bij het woord proces associaties hebben waar ik me zelf niet zo thuis bij voel. Daarom maar eens die vermeende procesgerichtheid afpellen, aanscherpen en nuanceren om daarna echt met trots te kunnen stellen: ja ik ben meer van het proces dan van de inhoud! (meer…)

5 september 2016
0 reacties
inhoud, proces, procesfetisjisme, procesmanagement, schijnprocessen, veranderproces

Nog 1 keer over koekoeksklokparticipatie

Vorige week mocht ik een zaal vol omgevingsmanagers van de overheid toespreken over het thema ‘kortsluiting organiseren’. Hoe bouw je smokkelpaden en bruggetjes tussen al die verkokerde werelden en hoe ga je om met de spanning die dat oproept? In een bijzin zei ik ook iets over een van mijn stokpaardjes, de plaag van koekoeksklokparticipatie. De overheid die te lang alles binnenskamers houdt en dan als een koekoeksvogel eventjes naar buiten komt om de burger te horen en dan gauw weer naar binnen. Dat begrip raakte wat en bleef de hele dag rondzingen.
Dat is ook niet gek, want we zien dagelijks het onvermogen van de overheid om een gelijkwaardige en volwassen relatie op te bouwen met de burgers, terwijl de druk toeneemt om het anders te doen. Zie bijvoorbeeld het recente advies van de commissie van den Donk over meervoudige democratie,  het zoveelste met deze boodschap.

Ik kom steeds vaker wanhopige ambtenaren tegen die zich klem voelen zitten tussen de dappere woorden van politici en deskundigen over burgerparticipatie (‘ga de burger maar vragen wat we moeten doen’, ‘en nu echt van buiten naar binnen werken’) en hun eigen niet zo florissante ervaringen met diezelfde burgers: ‘we zien alleen de usual suspects’, ‘het levert niet veel meer op dan we zelf al weten’, ‘ze kijken alleen naar hun eigen achtertuin’, ‘ze zijn onderling verdeeld’, ‘wat je ook doet, ze blijven ontevreden’ enzovoorts.
Een beetje doorvragen levert op dat die ervaringen een hoog ‘wat je er in stopt, krijg je er ook uit’ gehalte hebben. Mensen te laat en reactief betrekken, weinig inspanningen om buiten de usual suspect mensen te ontmoeten, niet weten hoe je inbreng van burgers echt honoreert, participatieprocessen en expertprocessen los van elkaar organiseren, burgers slecht informeren en ondersteunen, afstand houden (‘durven loslaten’) waar burgers een actieve overheid zoeken enzovoorts. Heel wat zaken gaan daar nog mis binnen die koekoeksklok.
Laat ik mijn beeld van hoe het ook kan daar eens tegenover zetten. Wie weet hebben de worstelende ambtenaren en politici daar baat bij. (meer…)

30 juni 2016
5 reacties
burgerparticipatie, koekoeksklokparticipatie, kortsluiten, maatschappelijke dialoog, participatie, schurende verhalen, sociaal kapitaal

een ecosysteem voor sociaal ondernemerschap

De gemeente Utrecht kwam vorige week met het bericht naar buiten dat ze een groot pand op een van de beste plekken in de stad (het zogeheten “Staffhorstpand’) ter beschikking stelt aan een aantal commerciële bedrijven om er een landelijke hotspot voor sociaal ondernemen te vestigen, de BV ‘social impact factory’. De gemeente gaat het gebouw opknappen en geeft ook nog eens 350.000 euro mee als ‘eenmalige opstartsubsidie’. Vorig jaar had de gemeente al een eenmalige opstartsubsidie verstrekt aan de stichting social impact factory dat in dit nieuwe initiatief opgaat.

Die subsidiebereidheid heeft te maken met het feit dat het gemeentebestuur Utrecht wil profileren als DE stad op het gebied van sociaal ondernemen en (ik citeer de commissiebrief hierover) “door het netwerk en ecosysteem van sociaal ondernemers te versterken en te vergroten worden er meer banen, bedrijvigheid, projecten, stages, leerwerkplekken en dagbestedings- plekken gerealiseerd, in het bijzonder voor mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt. Ook verwacht de gemeente dat er met de sociaal ondernemers meer kennis wordt ontwikkeld en uitgewisseld over sociaal ondernemerschap, schaalbaarheid en vergroten van maatschappelijke impact.”

Het leidde op sociale media tot enthousiasme voor dit initiatief maar ook tot  verontwaardigde reacties over zoveel publiek geld steken in iets dat schijnbaar niet in gewone mensentaal uit te leggen valt. En vooral tot kritiek op de voorkeursbehandeling van commerciële bedrijven ten opzichte van sociale ondernemers die zonder deze subsidies op veel minder aantrekkelijke plekken in de stad iets vergelijkbaars doen. Denk aan initiatieven als Vechtclub XL, het Hof van Cartesius, de Metaalkathedraal, de Alchemist, de Pionier en talloze initiatieven in buurten. Het risico is ook nog eens dat dit gesubsidieerde initiatief gaat parasiteren op deze initiatieven omdat ze sociaal ondernemers naar dit bijzondere pand gaan halen.

Ik ben er ook kritisch op omdat ik naast de terechte vragen over voorkeursbehandeling en het parasiteren op andere initiatieven er niet geloof dat dit de goede manier is om aan ‘een ecosysteem voor sociaal ondernemerschap‘ te bouwen. Tijd om ons eens te verdiepen in de basisvragen: wat is sociaal ondernemerschap, wat is een ecosysteem en hoe ontwikkel je dat?

(meer…)

9 juni 2016
23 reacties
ecosysteem, impact, innovatie, knutselen, publiek ondernemerschap, sociaal kapitaal, sociaal ondernemerschap, Utrecht, wijkeconomie

Over de spontane stad en het wilde wonen

Twee maanden geleden mocht ik in discussie met architect Carel Weeber. Het thema was participatie. Carel was hiervoor gevraagd omdat hij met zijn pleidooi voor het wilde wonen een  pleitbezorger is voor mensen die hun eigen woning, straat en stad maken. Hij was al een tijd uit Nederland weg en reageerde spontaan op wat hij hoorde over de sloopplannen van de gemeente Rotterdam en de vluchtentelingencrisis. Schandalig vond hij het idee van die sloop, maar als dat toch niet was te stoppen geef die grond dan aan de vluchtelingen om hun eigen stad te maken.
Ik moest daar weer aan denken toen ik zaterdag op de fototentoonstelling van Henk Wildschut ‘Calais, from jungle to city’ in museum FOAM was. De fotograaf kwam zelf iets over zijn project vertellen. Hij had ruim een jaar met tussenpozen gefotografeerd hoe er in de duinen een nieuwe stad ontstond en wilde nu eens niet de ellende laten zien maar de veerkracht van mensen en de kunst van het stadmaken. (meer…)

31 mei 2016
0 reacties
carel weeber, henk wildschut, ontwerpers, spontane stad, wilde wonen, zelfbouw

Gevaarlijke plekken maken voor de NEXT ECONOMY

Vorige week was ik op de Internationale Architectuur Biënnale Rotterdam (IABR) met als thema Next Economy. Een ruimte gevuld met presentaties van spannende initiatieven in steden en verleidelijke vergezichten voor iets wat lijkt op een wezenlijk andere economie. Sociaal-inclusief, groen, gezond,  klimaatadaptief en circulair zijn de buzzwoorden.Het zijn vooral de voorbeelden van spontane coalities, lokale strijd en kleinschalige economische dynamiek die me inspireren. Op de gepresenteerde stedelijke en regionale ateliers kreeg ik minder greep. (meer…)

13 mei 2016
1 reacties
experimenten, expertsystemen, innovatie, ontwerpend onderzoek, ontwerpers, samen stad maken, stadsatelier, transitie, transitiearena

een tochtige betonplaat als huiskamer van de stad

Stel, je woont in een van de meest progressieve steden van Nederland, zowel qua cultuur als politieke verhoudingen. Je weet uit analyses van de economische- en bankencrisis en het klimaatdebat dat het wezenlijk anders moet in de stedenbouw. Niet meer bouwen voor vastgoedbubbles, minder afhankelijk worden van banken, beleggers en ontwikkelaars, radicaal kiezen voor een circulaire economie en een groene klimaatadaptieve stad. Voor een rechtvaardige stad met minder afstand tussen mensen met veel en weinig kansen. En voor zeggenschap van mensen over hun eigen stad en leefomgeving.

Dat treft, want in diezelfde stad hanteert het gemeentebestuur als filosofie om de stad samen met de bevolking te maken en wordt er ook op veel plekken gepoogd om bewoners, lokale initiatiefnemers en zelfbouwers wat meer de wind in de rug te geven. Wat daarbij helpt is dat het de stad met het hoogste opleidingsniveau van het land is met heel veel kleine ondernemers. De stad heeft ook de luxe om scherpe keuzes te maken want ze is zeer gewild om in te wonen, werken, verblijven en investeren.
In diezelfde stad heeft de gemeentelijke Rekenkamer recent de grote financiële problemen met het muziekcentrum laten onderzoeken waar klip en klaar uit naar voren komt dat vastgoed ontwikkelen behoorlijk los kan groeien van de wereld waar het eigenlijk voor bedoeld is en die wereld opzadelt met onbetaalbare exploitatielasten.

Wanneer het gemeentebestuur van die stad, Utrecht, maart 2016 met een ruimtelijke strategie naar buiten komt dan zou je op grond van het voorgaande ongeveer de volgende tekst kunnen verwachten:

(meer…)

30 maart 2016
1 reacties
burgerparticipatie, gebiedsontwikkeling, marktmacht, organisch ontwikkelen, publiek domein, ruimtelijke strategie, stadsontwikkeling, Utrecht, waardecreatie

Georgio, Lucas en de Europese top

Twee maanden terug was ik bij een mooie voorstelling van Lucas de Man over zijn bezoeken aan de creatieve/activistische voorhoede in Europese steden en aan denkers die hun acties in een breder perspectief plaatsen. Dat alles dat ooit van ons mensen gezamenlijk was ‘(the commons’) nu een commercieel goed en prive-eigendom is geworden was voor Lucas de meest bijzondere ontdekking. Zijn boodschap: de grond, de lucht, de bossen, het water, de openbare ruimte, de stad, we moeten het allemaal op het marktdenken terug veroveren. VPRO Tegenlicht besteedde er twee weken terug een hele uitzending aan.

(meer…)

14 maart 2016
0 reacties
agenda stad, commons, europa, lucas de man, manifest, stadmakers

Organische stads- en gebiedsontwikkeling crisishype? Mooi niet!

Vorige week mocht ik optreden voor het kennisnetwerk van de opleiding Master of City Development (MCD).  Het is een opleiding waarin stads- en gebiedsontwikkeling nog vooral wordt behandeld als een een-tweetje tussen overheid en grotere marktpartijen en waar de bouwprogrammering van de stad centraal staat.  Het voelde een beetje als het hol van de leeuw want ik kwam als mede-auteur en -redacteur van dit boek vertellen over de kracht van het nieuwe stadmaken.  Ik vertelde dat al die kleine (en steeds meer grote) burgerinitiatieven in steden en dorpen staan voor een brede onderstroom in de samenleving waarbij mensen meer greep wil krijgen op de eigen omgeving en ook ruimte zoeken om de dingen op hun eigen manier te doen. Ik heb benadrukt dat dit van de overheid vergt dat ze uit de een-tweetjes met de markt stapt en meer samen met de bewoners de stad gaan maken. De benadering van organische stads- en gebiedsontwikkeling is dan het interessante vehikel om de brug tussen lokaal initiatief en de grote wereld van stadsontwikkeling te slaan. Mijn verhaal raakte wel iets bij de toehoorders maar aan het eind vroeg wel iemand ter geruststelling van zijn eigen gemoed of deze benadering niet keurig aanvullend is op de klassieke manier van ontwikkelen. Mijn eerlijke antwoord: ik hoop het niet. Want die klassieke manier doet de steden geen goed. Bouwproductie en grondexploitatie staan centraal en niet het geluk van de stadsbewoner, het levert ons over aan partijen die de stad met geleend geld maken (schuldeneconomie) en er is te weinig respect voor de kracht van geleidelijke organische verandering van de stad. (meer…)

9 maart 2016
6 reacties
gebiedsontwikkeling, organisch ontwikkelen, stadmakers, stadsontwikkeling

‘Goedendag, ik kom uw verwachtingen managen’

Ik kom het woord de laatste tijd opvallend vaak tegen in rapporten, adviezen en gesprekken: verwachtingsmanagement. En eerlijk gezegd krijg ik daar verschrikkelijke jeuk van.
Ergens is er iemand die vindt dat hij of zij de verwachtingen van anderen zou moeten managen. Meestal is die iemand een bestuurder, communicatie-adviseur, dienstverlener, projectleider of procesmanager werkend voor de overheid en is die ander de burger. Het is bij uitstek een paternalistisch en beheersmatig begrip: ik bepaal welke rol en welke boodschap jij aankan en in welke fase van mijn eigen werkwijze en voortgang jij in beeld zou moeten komen. Het is de wereld van mensen die stoeien met participatieladders: je moet mensen niet de suggestie geven dat ze mee kunnen beslissen terwijl ze alleen mee mogen denken. Het is ook een bestuursstijl die past bij de tweedehands autoverkoper: als ik hoog inzet kan ik je ergens tegemoet komen en jou de verwachting geven dat je wat gewonnen hebt terwijl ik precies krijg wat ik wil. Dat zie ik veel mensen binnen de overheid doen als ze verwachtingen gaan managen. Dit staat haaks op de idealen van de participatiesamenleving en doe-democratie. Maar dat is niet het enige treurige. (meer…)

3 maart 2016
0 reacties
bestuursstijl, dialoog, handelingsverlegenheid, participatie, paternalisme, sociaal kapitaal, verwachtingsmanagement

de omgevingsvisie als verhaal van de stad

De komst van de Omgevingswet wordt in Nederland als een feestje gevierd. Straks zijn we eindelijk verlost van al die sectorale plannen, is er meer ruimte voor maatwerk en flexibiliteit en kunnen ‘we’ samen tot keuzes komen waarin we waarden en belangen tegen elkaar kunnen afwegen en uitruilen. De interessante vraag is dan wie die ‘we’ dan zijn: is dat de overheid, zijn dat de beleidsnetwerken waarin grote organisaties zaken met elkaar doen of zijn dat uiteindelijk toch de burgers?
De inzet op de participerende burgers is gelukkig op dit moment de wens in de meeste gemeenten. Er is wel een wezenlijk verschil tussen participatie als het ophalen van input uit de stad (‘dat nemen we mee’) en participatie met als inzet de regie op het omgevingsbeleid meer bij de burger te leggen.
Ik zie vier redenen om bij de invoering van de omgevingswet vol voor dat laatste te gaan, te beginnen met een omgevingsvisie als verhaal van de stad.

(meer…)

29 januari 2016
0 reacties
leefwereld, omgevingsvisie, omgevingswet, participatie, sociaal kapitaal, systeemwereld, verhaal van de stad