7 september 2018

Door Frans Soeterbroek

Reacties

7 reacties

Tags

maatschappelijke gebiedsontwikkeling, participatie, tenderprocedure, Utrecht

Zeg het voort

Onmogelijke opdrachten maak je met de stad

Vandaag was ik bij de presentatie van het plan voor de bebouwing van het Smakkelaarsveld in Utrecht. Op de sociale media zie ik (terecht) veel waardering voor deze bijna onmogelijke opdracht. Een ingewikkelde plek ingeklemd tussen autoweg, superdruk fietsverkeer, water, spoor, tram- en busbanen. En gestapelde eisen rond wonen, publieke toegankelijkheid, groen, rust, vertier, kunst, geluidsnormen, fijnstofnormen, verkeersafwikkeling enzovoorts. Ook nog met een pijnlijke geschiedenis van niet gerealiseerde plannen. De gemeenteraad had nog de opdracht meegeven dat dit toch echt een fijne plek voor de stad moest worden. En zoals iemand het uitdrukte ‘ het leek er soms op dat we hier alles goed moesten maken van wat elders in het stationsgebied niet was gelukt’. Met name het feit dat de opdracht van het referendum uit 2002 om een groen stationsgebied te realiseren op zijn zachtst gezegd nog niet zo goed gelukt is mocht zich hier niet herhalen.Zelf wilde ik graag weten of je onder deze druk toch nog een proces kunt organiseren waar de inbreng van de stadsbewoners er toe doet. Ik heb in een bescheiden rol een paar keer mee mogen denken met de projectleider over het proces en weet dus een beetje hoe het gelopen is. En van wat ik zag en zie geloof ik dat hier het idee van ‘samen stad maken’ behoorlijk is gelukt. Zeker waard om die ervaring te delen, waar ik bij deze een bijdrage aan wil leveren. Vooral 3 dingen die hier heel goed gingen wil ik er uit lichten.

Buiten gebeurt het
Vorig jaar stonden de mensen van de gemeente in regen en wind op het Smakkelaarsveld om daar gesprekken te voeren met iedereen die daar langs kwam en om mensen te vinden die mee wilden blijven denken met het proces. Met die bescheiden inspanning is veel goodwill gerealiseerd. En ook vandaag werden de plannen niet in het stadskantoor gepresenteerd maar in een keet en tent op een hoekje van het Smakkelaarsveld

Het lijken bescheiden randzaken maar zijn het niet.  Je boort een ander type inbreng uit de stad aan dan je in de zaaltjes krijgt en je legt een ander soort verantwoording naar de stad af. Ik ben er zelf van overtuigd geraakt dat je betere plannen krijgt als je alle doet op de plek waar het over gaat, zo veel mogelijk wegblijft uit de stadskantoren en de ontwerptafels naar buiten brengt.

Geen vrijblijvendheid in bewonersparticipatie
Wanneer je aan bewoners vraagt wat ze graag willen zien bij de invulling van zo’n plek krijg je een waaier aan wensen met vaak woorden als groen, levendig, rust en veilig erin. Wat ik zie dat er dan vaak gebeurt is dat dit opzij wordt gelegd omdat het als te algemeen, te tegenstrijdig en te weinig realistisch wordt gezien. Dan gaan de ambtenaren, ontwerpers en ontwikkelaars gewoon weer hun eigen ding doen. In dit proces is voor zover ik kan waarnemen dat heel anders gegaan. Er is ten eerste behoorlijk goed vastgehouden aan de wensen van bewoners vanuit het simpele principe: het is een belangrijke plek voor de stadsbewoners en dan doen we ook wat zij willen. Daarnaast is er wezenlijke interesse getoond in wat mensen wilden of juist niet wilden door te zoeken naar het waarom achter de wensen. Zo boor je een diepere laag aan  en kom je weg bij niet haalbare wensenlijstjes. Niet voor niets stonden de woordwolken met wensen van de stad vandaag prominent in de presentatie.
Ten derde zijn als waarborg voor invloed vanuit de stad 6 bewoners toegevoegd aan het tenderteam die de selectie van de bureaus uitvoerde. Niet onbelangrijk detail: het feestje van het succesvol afronden van de tenderprocedure werd niet gevierd op het stadskantoor maar bij 1 van de bewoners thuis.

Geen klassiek ontwerp- en tenderproces
Een van de meest bijzondere dingen in dit proces is het tenderprocedure in twee ronden waarbij het in ronde 1 absoluut verboden was al zelf met oplossingen te komen. Het ging er in eerste instantie om dat je liet zien dat je een proces van ‘samen stad maken’ in de vingers hebt. De tenderteams die het niet konden laten gelijk te komen met een verleidelijk ontwerp vielen gewoon in de eerste ronde al af. En de winnende partij, Lingotto liet ook in de volgende ronde in eerste instantie de ontwerpers thuis en nam alleen een ingenieursbureau mee om te gaan puzzelen met alle gestapelde eisen. Pas daarna is er een ontwerp gemaakt.  Dit proces van eerst laten zien dat je met de stad kunt werken, vervolgens samen gaat puzzelen en dan pas een ontwerp maakt smaakt denk ik naar meer.

Beter proces, beter plan?
Ik kan niet bewijzen dat de plannen of de uitvoerbaarheid ervan door deze aanpak beter zijn geworden (ja, hoe bepaal je dat eigenlijk?) maar als ik er een paar simpele principes naast leg (menselijke maat, balans reuring – rust, slim spelen met hoogten, geen harde scheiding tussen beton en groen, slimme oplossingen om mensen te vrijwaren van overlast, een echt publieke plek) ziet het er behoorlijk overtuigend uit.

De gemeentelijke projectleider beloofde dat ze zelf nog eens rustig op gaat schrijven hoe dit hele proces is aangepakt. Dat lijkt me een goede zaak want er valt genoeg van te leren. Wat ze daar in alle bescheidenheid vast niet op zal schrijven doe ik dan maar even: het helpt ontzettend als je mensen op zo’n project hebt die de boven beschreven manier van werken in de vingers, het hoofd en het hart hebben. Zich op cruciale momenten hard maken voor de integriteit van zo’n proces en die de kaders die worden meegeven een beetje vloeibaar kunnen maken om dit te realiseren. Daar hebben we denk ik allemaal wel mee geboft in dit proces. Zegt het voort.

 

---