6 april 2012

Door Frans Soeterbroek

Reacties

0 reacties

Tags

bureaucratie, handelingsverlegenheid, instituties, ketenaanpak, leefwereld, systeemwereld

Zeg het voort

Handelingsverlegenheid

Ik vind het een mooi woord: handelingsverlegenheid. Het ligt lekker op de tong en is ook een mild label voor een hardnekkig fenomeen binnen de grote instituties: het blijven sleutelen aan systemen en werkwijzen in plaats van uit die systeemwereld te stappen en er op afgaan. Ik proef dat woord weer op mijn tong nu ik de afgelopen weken weer heel wat mensen hoorde verzuchten dat de afstand tussen leefwereld en systeemwereld de kern van onze onmacht is.

Het voorbeeld van de treurigheid van de systeemwereld dat ik het vaakst hoor vertellen is dat van  al die langs elkaar heen werkende professionals die rond ‘multiprobleemgezinnen’ cirkelen. Ik stel dan vooral de vraag hoe het komt dat dit probleem zo hardnekkig blijft. De oppervlakkige analyse is dat elke institutie vasthoudt aan zijn eigen werkwijze en niet bereid zijn autonomie af te staan. Maar bij doorvragen blijkt het toch meestal wat andere te liggen. Want daar waar onder noemers als ketenaanpak en casemanagement  een minder gefragmenteerd systeem is gebouwd leidt het vaak niet tot verbetering.
Dan zie je dat vooral de complexiteit van de analyses, interventies, afstemming en verantwoording groeit maar de doortastendheid er niet beter van wordt. Het caseoverleg is  een veiliger manier om ‘door de systemen heen te breken’  dan je in de leefwereld van het als multiprobleem gelabelde gezin te storten. De doortastende frontlijnwerkers in de steden die er wel op afgaan krijgen ook een groeiende weerstand tegen al die overleg- en dossiergestuurde afstemming.

Een ander voorbeeld van handelingsverlegenheid is dat  binnen organisaties uniforme verantwoordingsprocedures worden bedacht alleen maar omdat bepaalde mensen niet worden vertrouwd (de kantjes er af lopen, incompetent, niet integer enz.). Iedereen moet er dan onder lijden. En waarom is dat ? Misschien omdat we dol zijn op procedures maken om te laten zien dat iedereen gelijk wordt behandeld. Maar vooral omdat leidinggevenden het te lastig vinden om mensen indringend op hun functioneren aan te spreken en om een zichtbaar onderscheid te maken tussen mensen die wel het vertrouwen genieten en mensen waar ze bovenop moeten zitten.

De klacht dat er te veel regels en procedures zijn is overigens ook vaak een uiting van handelingsverlegenheid: ‘Ik kan er niets aan doen want die vermaledijde systeemwereld en regelzucht! zitten in de weg’. Ik heb heel wat analyses gelezen over het vermeende problemen van te veel regels en in bijna alle gevallen komt daaruit dat niet de regels zelf het probleem zijn maar hoe we er mee omgaan. Regels als alibi gebruiken voor de eigen onmacht om knopen door te hakken en/of de confrontatie aan te gaan. En een cultuur van indekken en toestemming vragen in plaats van snel handelen.

Het willen ontwijken van confrontatie , de angst om afgerekend te worden op fouten, je willen verschuilen achter anonieme systemen en het heilige geloof in betere systemen zijn de brandstoffen voor onze handelingsverlegenheid. Daar zit volgens mij de sleutel om minder chagrijnig te worden over al die regels en instituties. Het wordt tijd dat we de abstracte aanklacht tegen de systeemwereld pareren met de vraag: ‘hoe zit het met jouw handelingsverlegenheid’? En als het goed is worden we allemaal wel een beetje verlegen van die vraag.

 

---