3 december 2024
Door Frans Soeterbroek
Reacties
Tags
griftpark, publieke ruimte, sociale geschiedenis, stadspark, UtrechtZeg het voort
Het stadspark als samenlevingsmodel
Dit jaar maakte ik als geregelde bezoeker en betrokken buurtbewoner een zesdelige podcastserie over het park dat bij mij om de hoek ligt: het Utrechtse Griftpark. Aanleiding was het vijfentwintig jarig bestaan van het park. Ik doopte de serie ‘de ziel van het Griftpark’ omdat deze is opgebouwd als een zoektocht naar de bijzondere geschiedenis van het park en naar wat het park voor de bezoekers zo magisch is. Ik interviewde voor de serie voorjaar 2024 200 bezoekers over wat het park voor hen betekende en dat leverde materiaal op voor 6 verhaallijnen. Hier de link naar de serie.
Ik maakte de serie met de blik van een socioloog. Voor mij zijn de mens- en gemeenschapskant van het park het meest interessant. Hoe mensen zelf de geschiedenis beleefden, hoe buurtbewoner streden voor (de sanering van) hun park, hoe het park ook een minisamenleving is, hoe mensen zich het park toe-eigenen en hoe het park een belangrijk onderdeel is geworden van het leven van mensen. Ik heb geprobeerd die verhalen te vertellen en voor het nageslacht vast te leggen. Beluister de serie om te horen of dat gelukt is.
Ik wil in dit artikel bespiegelen op de lessen die sociologen kunnen trekken uit dit parkleven. Het Griftpark is dan wel uniek (dat vind ik al gauw als buurtbewoner) maar kan ook model staan voor iets groters: het gebruik en het eigenaarschap van de publieke ruimte en de vreedzame samenleving.
Laat de sociale geschiedenis niet uitwissen
Wanneer ik mensen vertelde dat ik met een podcastserie over het park bezig was dan vulden zij gelijk in dat het wel zou gaan over de geschiedenis van de gasfabriek op de plek van het huidige park, het ingepakte gif in de grond, het bijzondere ontwerp van het park met zijn brede aanbod aan voorzieningen (skatebanen, voetbalveldjes, natuurkern, stadsboerderij, speeltuin, restaurant etc). Dat zijn de verhalen die (vooral de oudere) bezoekers aan elkaar doorgeven en waar het altijd over gaat in de media. Maar waar zijn de mensen in deze verhalen? Wie weet er nog dat het Griftpark tot stand gekomen door initiatieven vanuit de buurt, er massaal is gestreden voor de sanering van het park toen er gif werd gevonden, de buurtbewoners het park mee heeft ontworpen en er een lange traditie is van bewonersinitiatieven en vrijwilligerswerk in het park?
Die sociale geschiedenis wordt nog maar weinig verteld. De meest mensen hebben het simpele idee dat de gemeente bedacht heeft een park aan te leggen en dat dit 25 jaar geleden is gerealiseerd. De bijzondere en woelige geschiedenis van de 25 jaar daarvoor wordt dan feitelijk weggepoetst en de huidige actieve rol van bewoners blijft voor de meesten onzichtbaar.
Ik kom op veel meer plekken in Nederland tegen dat de sociale geschiedenis van bijzondere plekken er bekaaid van af komt en onze cultuurhistorie gesteriliseerd wordt door het alleen te hebben over materie (bouwplannen, monumenten, landschap, stedenbouw, bestemmingsplan, overheidsbeleid), statistiek (vestigingspatronen, bevolkingsaantallen, mijlpalen) en drama’s (natuurrampen, branden, sloop, vervuiling, oorlog). En dus niet over de grillige sociale geschiedenis van bewonersstrijd, burgerinitiatief en gemeenschapsvorming.
Is dat erg? Jazeker. De mensen die zo belangrijk zijn voor het park verdienen waardering en respect, we missen belangrijke lessen over hoe verandering tot stand komt en we hebben niet door dat wat het park nu bijzonder maakt alles met die geschiedenis heeft te maken. Ik ben er door het maken van de podcastserie van overtuigd geraakt dat het park niet zo’n succes, niet zo geliefd en niet zo magisch was geworden wanneer het simpelweg vanaf de tekentafel was gerealiseerd zonder veel inbreng vanuit bewoners. Ik heb met de podcastserie gepoogd om die geschiedenis wel voor het voetlicht te brengen. Daarmee hoop ik de sociale geschiedenis aan volgende generaties door te kunnen geven.
Leer van het park als minisamenleving
In aflevering 3 en 4 heb ik aan de hand van de verhalen van de bezoekers tastbaar gemaakt hoe het park als een soort minimaatschappij functioneert en hoe ‘de vertrouwde vreemde’ fungeert als sociaal cement van het park. Van de alledaagse praatjes van de hondenbezitters, sporters en wandelaars tot de lichte gemeenschappen van skaters, bootcampgroepen, basketballers, appgroepen en andere mini-sociale verbanden. Van het leren ruimte te delen met ‘de ander’ tot energie krijgen van het ‘onder de mensen zijn’. Van een wereld van vertrouwde gezichten zonder die mensen echt te kennen tot nieuwe vriendschappen en relaties opdoen in het park.
Net als in iedere vorm van samenleven zijn er fricties en grensconflicten maar die lossen zich wonderwel op. Ze doen maar beperkt af aan het gevoel van veiligheid, gezelligheid en nieuwsgierigheid naar de ander.
En er heeft zich de afgelopen jaren ook een bijzondere vorm van toe-eigening van het park door de buurtbewoners voltrokken. Men beschouwt en gebruikt dit park zonder hekken als een collectieve achtertuin waar familiefeesten, verjaardagen en vriendschappen worden gevierd. En het park is zowel podium als tribune voor herdenkingen, muziek, spelen, graffity en andere kunstuitingen met een lage drempel om er aan mee te doen. Iedereen roemt de ruimte die het park biedt voor de meest uiteenlopende groepen en de mix die er tussen die groepen ontstaat.
Het blootleggen van die dynamiek heeft ook een groter belang. In een wereld waar de labels individualisering, vereenzaming, verruwing en polarisatie al snel op de samenleving worden geplakt is het goed om zichtbaar te maken wat voor moois er onder de radar gebeurt. De zachtheid van de relaties en interacties in zo’n minisamenleving is ook een realiteit en kan ten voorbeeld worden gesteld. Zo kan het ook werken en zo bouw je aan sterkere gemeenschappen.
Breng de helende werking van het stadspark tot leven
Het is genoegzaam bekend dat groen in de stad, wandelen, sporten, onder de mensen zijn en je onthaasten goed voor de mens is. Wat me in de gesprekken verraste is hoeveel bezoekers daar bewust mee bezig zijn en hoe goed ze kunnen verwoorden wat het park voor hun lichamelijke en geestelijke gezondheid betekent. Veel mensen laten hun telefoon en oortjes thuis om de natuur, de geluiden, het weer, de seizoenen en de medemens te ervaren. Regelmatig hoorde ik in de interviews varianten terug op de zin ‘ik zie op mijn wandelingen het park iedere dag weer veranderen’. En ik heb geleerd dat bezoekers die er voor hun rust komen de seizoenen, het licht en het weer intens beleven. Minstens zo belangrijk als het ideaal van groen en natuur.
Ik was ook verrast hoeveel mensen impliciet of expliciet aangaven hoe belangrijk het park voor hen is geworden om een gelukkig of minder zwaar leven te hebben. Het geluksgevoel van opgegroeid zijn in dit park, routines en rituelen die houvast en geluk geven, onder de mensen zijn, het spelen met elkaar en het park als toevluchtsoord in tijden dat je het zwaar hebt in het leven. Bezoekers vertelden vol overtuiging dat het park een belangrijk deel van hun leven is gaan uitmaken. Dat gaat dus wel wat verder dan ‘even een frisse neus halen’.
Ik hoop dat de podcastserie helpt om algemene noties over het belang van groen, frisse lucht, wandelen en ontmoeting tastbaar te maken en te laten zien hoe bijzonder een stadspark kan zijn. Zeker nu die vrije ruimte onder druk staat door de grote bouwplannen kan het helpen om het belang daarvan beter invoelbaar te maken. Luister even naar de laatste twee afleveringen van de serie om dat gevoel te krijgen.
Drie simpele opdrachten voor sociologen die zich interesseren voor de publieke ruimte in het algemeen en het stadspark in het bijzonder: laat de sociale geschiedenis niet uitwissen, zet de kracht van dit type mini-samenleving in het zonnetje en maar tastbaar hoe belangrijk zo’n stadspark is voor het welbevinden van de mens. Ik hoop dat jullie daar iets van mee krijgen door deze podcastserie en anderen daarin mee kunnen nemen. Veel luisterplezier.
De serie ‘de ziel van het Griftpark’ kun je beluisteren op je favoriete podcastplatform. Als spin off van de serie is er door mij ook een verhalenwandeling via QR-codes in het park gemaakt. Hier wat informatie daarover. Misschien een mooie aanleiding om het park eens te bezoeken.
Reacties