De nieuwe sociale fotografie: speels en activistisch
Vorige maand was ik op het jaarlijkse fotofestival in Arles. Daar heb ik met veel plezier kennis gemaakt met twee helden van wat ik maar voor het gemak de nieuwe sociale fotografie noem: de Fransman JR en de de Braziliaan Vic Munoz.
JR verzorgde een optreden in het romeinse theater van Arles (zie foto hiernaast) waarbij hij in vogelvlucht zijn bijzondere projecten presenteerde. Voor wie hem niet kent: hij is beroemd geworden met het illegaal ophangen van levensgrote portretten van jongeren in de Parijse banlieus en van vrolijke portretten van een rabbi, een priester en een imam aan beide zijden van de muur die Israël om Palestijns gebied heeft gebouwd. Deze ontregelende vorm van activisme leidt altijd tot veel verwarring bij autoriteiten en toi discussie op straat.
Zijn grootste project is getiteld ‘women are heroes’ (hier de trailer van zijn eigen film over dat project) waarbij hij in sloppenwijken over de hele wereld vrouwen eert met enorme straatportretten (vaak alleen maar van hun ogen) die geplakt worden op trappen, gevels, daken en treinen! JR heeft van het ophangen van levensgrote portretten in de openbare ruimte ook een interactief project gemaakt waar wij allemaal aan mee kunnen doen: het project inside-out.
Over het werk van Vic Munoz zag ik in Arles de indrukwekkende film ‘Wasteland‘ . Die film volgt een project waarbij hij (als inmiddels gevierd kunstenaar in New York) terug gaat naar de sloppen van Rio de Janeiro en samen met de mensen die daar op een enorme vuilnisbelt leven ( en leven van het scheiden van dat afval) een bijzonder fotoproject maakt. Hij projecteert foto’s van deze mensen op een vloer en maakt dan samen met hen van afval prachtige mozaïeken van die portretten. Daar maakt hij dan weer foto’s van die hij voor veel geld verkoopt en waarvan een deel van het geld naar de mensen zelf gaat en naar de vakbond die ze hebben opgericht. Je ziet in de film goed wat deze werkwijze voor het zelfbeeld van de betekent. Veel dus.
Sleutelscène in de film is een gesprek van Munoz met zijn assistent en zijn vrouw waarin zijn hem afraden om de geportretteerden naar de opening van de tentoonstelling in New York te laten komen omdat dat hun leven overhoop zal gooien. Munoz wordt boos en werpt hen voor de voeten dat het buitengewoon paternalistisch is om voor hen te beslissen wat ze aankunnen. En inderdaad zien we ook hoe het project de levens van deze mensen overhoop haalt omdat ze iets meegemaakt hebben dat hun gevoel voor eigenwaarde vergroot en de vanzelfsprekendheid van hun leven op de vuilnisbelt aan het wankelen brengt.
Wat JR En Vic Munoz bijzonder maakt is dat ze een vrolijk en eigenzinnig kunstenaarschap verbinden aan een activistische en communicatieve houding. Ze gebruiken mensen voor hun eigen project, ze bouwen een fotografisch monument voor deze mensen, ze intervenieren behoorlijk heftig in hun leven en ze schromen niet om samen met die mensen acties op touw te zetten. Een groot contrast met de traditionele sociale fotografen die in feite bloedserieuze betrokken waarnemers zijn, die afstand houden tot de geportretteerden en beelden maken die anderen mensen onder ogen (moeten) krijgen. En de sociale fotografen hebben vooral de nederige boodschap geleerd dat je niet mag denken dan je met foto’s de wereld verandert. Nou, die boodschap is niet aan JR en Vic besteed, zij zeggen zonder schroom dat ze de wereld veranderen.
JR en Vic Munoz lijken ook meer verwantschap te hebben met de wereld van community-art en straatkunst dan met de sociale fotografie. Om op deze manier te werk te gaan moet je wel een bijzondere mix hebben van brutaliteit, ijdelheid, speelsheid, anarchisme en engagement. Zure critici vinden dat je die eigenschappen niet geloofwaardig kunt combineren en verwijten met name JR dat hij mensen gebruikt ter meerdere eer en glorie voor zijn eigen ego. ik vind deze heren echter volstrekt geloofwaardig en wordt geraakt door hun werk. Ik hoop van harte en zal er mijn bijdrage aan leveren dat deze manier van werken een grote rol in de fotografie gaat spelen.
Geef een reactie