Hoe krijgen gemeenteraden greep op de omgevingswet?

Alweer twee jaar geleden schreef ik dit essay over de gevolgen van invoering van de omgevingswet voor bewonersinitiatieven en de lokale democratie. Centrale boodschap: de omgevingswet zal niet bijdragen aan meer omgevingskwaliteit, een meer gelijkwaardige positie van burgers t.o.v. de overheid en de markt en aan het gezag van gemeenteraden om hierin (bij) te sturen. Sterker nog: die komen nog meer onder druk door invoering van de wet. In een sfeer waarin veel bewoners al vinden dat gemeentelijk beleid draait om de eigen voorkeuren van professionals en de belangen van bedrijven kan dit de kloof tussen burger en bestuur vergroten.
Gemeenteraden zullen echt aan de bak moeten om een goed fundament onder invoering van de wet te leggen door te investeren in betere waarborgen voor omgevingskwaliteit, de positie van bewoners(initiatieven) en democratische controle.  Denk daarbij aan omgevingsvisies gemaakt door bewoners (ondersteund door vakspecialisten), de verplichting tot het uitvoeren van een omgevingsimpactscan bij ruimtelijke plannen, het recht om eigen plannen voor de buurt te maken, voorkeursregels voor bewonersinitiatieven t.o.v. de markt en sterk verbeteren van de transparantie over ruimtelijke ontwikkeling, grond en vastgoed. 

Ik heb inmiddels gemerkt dat deze boodschap nog niet bij veel gemeenteraden is geland, laat staan dat er gewerkt wordt aan dat degelijke lokale fundament onder een wankele wet. En daarbij helpt het niet dat de meeste gemeenteraadsleden verschrikt in de koplampen van de nieuwe wet staren (‘jeetje, heel ingewikkeld allemaal, vertel eens wat er allemaal op ons afkomt’) in plaats van zelf te bepalen hoe de wet lokaal moet landen. Tijd voor een oproep aan de gemeenteraden om dat anders te doen, te beginnen met een paar ‘crashtests’ voor het uitgeven van een omgevingsvergunningen en voor het instrument projectbesluit. Ik licht het hieronder graag toe.

10 september 2019
0 reacties
burgerplanvorming, gemeenteraad, lokale democratie, omgevingsimpactscan, omgevingsvisie, omgevingswet, uitnodigingsplanologie, waardecreatie

Democratische vernieuwing in het ruimtelijk domein voorbij het vrijblijvende experiment

Dit voorjaar heb ik me in Amsterdam bezig gehouden met de vraag hoe je de invoering van de omgevingswet kunt verbinden met de ambitie van democratische vernieuwing. Dat ging meestal niet eens over de omgevingswet zelf maar om de vraag hoe je met democratische vernieuwing in het ruimtelijk domein (stadsontwikkeling, openbare ruimte, gebiedsaanpak, bouwprogrammering, verkeer etcetera) voorkomt dat die wet averechts uitpakt voor de Amsterdammers en voor de democratie in de stad.
Ik heb er drie keer over aan tafel gezeten met de wethouders voor ruimte en democratische vernieuwing. En ik heb vele gesprekken gevoerd met ambtenaren over hoe ze de kansen inschatten om het bescheiden participatiebeleid in de ruimtelijke hoek om te buigen naar iets met de allure van democratische vernieuwing. Want dit bestuur wil daar iets mee en stuurt aan op meer macht voor de stadsbewoners over de eigen stad. Wat te voorspellen valt is dat wanneer je de lat hoog legt in de gemeentelijke organisatie naast enthousiasme veel scepsis wordt aangeboord onder het motto ‘laten we niet naïef zijn hierover.’
Ik heb al die tegenwerpingen van ambtenaren (die ik overigens al jaren hoor in elke stad waar ik kom) eens op een rij gezet en mijzelf gedwongen er met een positieve blik naar te kijken. Niet te makkelijk roepen dat dit ‘oud denken’ is of dat men te veel vastzit aan de eigen positie. Laten we er vanuit gaan dat alle tegenwerpingen waar en relevant zijn en juist de toegangscodes vormen om dieper in de systemen iets om te draaien. Kun je door de tegenwerpingen goed te analyseren en er een slimme draai aan te geven democratische vernieuwing kansrijker maken? Ja dus.  Ga er even voor zitten want het vergt wel wat uitleg.

23 augustus 2019
10 reacties
Amsterdam, democratisch tekort, democratische vernieuwing, grondbeleid, neoliberale stadsontwikkeling, omgevingswet, technocratie, vastgoed

Het democratisch gat bij gebiedsontwikkeling in de geest van de omgevingswet

Eind 2016 werd ik gevraagd om mee te denken over de organische gebiedsontwikkeling in de Noordvleugel van de Randstad en dat deden we op een toepasselijke plek, het Hembrugterrein in Zaanstad. Ter plekke werd tijdens een rondleiding terloops opgemerkt dat de eigenaar van het terrein, het Rijksvastgoedbedrijf net had besloten om het gehele gebied in 1 keer op de markt te brengen. Dat betekende feitelijk dat er een einde kwam aan het organische proces dat met gemeente, provincie en lokale ondernemers in gang was gezet. Ik sprak mijn teleurstelling daarover uit omdat ik voor me zag hoe een bijzondere gebiedsontwikkeling (organisch = stap voor stap, voortbouwen op wat er is, met open eindbeeld en lokaal gestuurd) werd ingeruild voor iets heel klassieks en topdowns. En ik vond het eigenlijk ook een beetje vals spel: veel partijen droegen bij aan een bijzondere vorm van waardeontwikkeling en toen het terrein lekker in de schijnwerpers stond trok de eigenaar zijn eigen plan en incasseerde de opbrengst. 

8 mei 2019
0 reacties
Democratie, gebiedsontwikkeling, hembrug, maatschappelijke gebiedsontwikkeling, omgevingswet, organische gebiedsontwikkeling

democratische vernieuwing in provinciale programma’s

De afgelopen jaren heb ik geregeld provincies geadviseerd over hoe dichter op de samenleving hun werk te organiseren. Eerder schreef ik dit essay over de hefbomen voor co-creatie in de provincies. Daarin doorpakken tot iets dat lijkt op democratische vernieuwing is nogal een uitdaging omdat provincies verder afstaan van de burgers dan gemeenten. En het werkveld van de provincie nodigt uit tot beleid waar steeds met moeite ‘de vertaalslag naar de burger’ moet worden gemaakt: ruimtelijk economisch beleid, regionale afstemming, mobiliteit, natuurbeleid, grootschalige  energietransitie etcetera.  Nu er in de provincies wordt gewerkt aan nieuwe programma’s heb ik wel wat praktische tips hoe de kloof met de samenleving een behoorlijk stuk kleiner te maken. 

19 april 2019
2 reacties
burgerinitiatieven, burgerparticipatie, democratische vernieuwing, provincies

De octopus en het zwarte gat

Ik las op advies van Jasper Etten het boek ‘red de democratie’ van Manu Claes.  Claes koppelt daarin zijn ervaringen met de geslaagde strijd voor ondertunneling, overkapping en omleiding van de ringweg door Antwerpen aan het debat over vernieuwing van de democratie. Eerder las ik al de oproep van voormalig vice-voorzitter van de Raad van State Herman Tjeenk Willink ‘groter denken, kleiner doen’. De overeenkomsten tussen beide verhalen zijn frappant en net toen ik was begonnen daar iets over de schrijven lanceerde mijn ‘eigen’ gemeentebestuur in Utrecht een voorstel voor het vernieuwen van het participatiebeleid. Daarin wordt de ambitie geformuleerd om zowel de vertegenwoordigende als directe democratie te versterken. Een mooie kans om dit verhaal eens te toetsen aan de analyses van beide heren. Helaas (spoiler alert!) dat viel vies tegen. Ik licht het graag toe in de hoop dat het in Utrecht toch nog goedkomt en vooral als waarschuwing voor andere steden. 

14 maart 2019
0 reacties
Democratie, lokale democratie, participatie, publieke zaak, technocratie, Utrecht

Vertel me hoeveel harmonieën u heeft en ik vertel u hoe sterk uw cultuur, economie en bestuur zijn

(column uitgesproken tijdens het cultuurcafé van Brabantkennis op 24 februari 2019 in Deurne)

Gerard Rooijakkers beschrijft in zijn mooie essay de botsing van de Brabantse commons en dragende gemeenschappen met de logica van commercie en de systeemwereld. Aan mij is gevraagd daar een meer stedelijk perspectief tegenover te plaatsen. De eerste gedachte die bij me opkwam: de vraagstukken van dragende gemeenschappen in dorpen en steden zijn eigenlijk helemaal niet zo verschillend. Zoals de treurigheid van de marktwerking, die maakt dat we steeds meer aangesproken worden als consument in plaats van als burger. [SdC1] En of het nou in steden of in dorpen is, we hebben evenveel te maken met de logica van verkokerde systemen. Die vervolgens een tapijt van beleid en regels uitrollen waaronder de menselijke maat, lokale ecosystemen en gemeenschapskracht verdwijnen.

4 maart 2019
0 reacties
Brabant, commons, gemeenschap, lichte gemeenschap, Putnam

Iedereen is een strateeg

Recent kreeg ik de vraag om voor de gemeente Almere iets te vertellen over de rol van bewoners/burgers in het strategisch vermogen van de stad. Dat vond ik een fijne vraag omdat we eigenlijk nooit zo naar burgerparticipatie kijken. In mijn kruistocht tegen een vrijblijvende aanpak van participatie ben ik gaan stoeien met het concept van collectieve intelligentie of collectieve wijsheid. Het vermogen om kennis, betrokkenheid en probleemoplossend vermogen vanuit de samenleving aan te boren.  Dat komt wel in de buurt van het idee van strategisch vermogen en was ook de aanleiding om me hiervoor te vragen.
Ik heb een boekje dat ik ruim 20 jaar geleden met anderen schreef over het strategisch vermogen van Rijkswaterstaat eens uit de kast gepakt. Wat zou daar al in staan over de rol van burgers in het strategisch vermogen? De centrale thema’s uit die analyse zijn denk ik een interessante kapstok voor dit vraagstuk. Het gaat achtereenvolgens om ‘de antenne voor zwakke signalen voor verandering’, ‘het organiseren van tegendraadsheid ten opzichte van je eigen (verkokerde) logica’, ‘een groot en divers reservoir aan kennis tot je beschikking hebben’ en ‘intensief strategisch grensverkeer tussen de overheidsorganisaties, politiek en samenleving’.  Ik zal hieronder die vier thema’s koppelen aan de rol van burgers.  

18 februari 2019
0 reacties
collectieve intelligentie, onbevangenheid, publiek domein, strategie, strategievorming, strategisch vermogen, tegenkracht, tussenruimte

Een grafrede voor participatie

(onderstaande tekst heb ik uitgesproken op de wethoudersmanifestatie ‘grensverleggers’ van Architectuur Lokaal op 29 november 2018)

Ik moet u wat bekennen. Ik heb eigenlijk een grote hekel aan participatie. Vooral omdat ik er inmiddels zoveel foute associaties bij heb dat het woord voor mij besmet is geraakt. Ik wil die oude participatiepraktijk daarom vanmiddag feestelijk met u begraven.
Ik wil niet meer meewerken aan de kruideniersparticipatie van verwachtingsmanagement en participatieladders. De angstige houding van ‘o wee als mensen toch eens het idee zouden kunnen krijgen dat ze echt wat te beslissen hebben!’
Of de inloopavondparticipatie waar er besmuikt wordt gesproken over de ‘usual suspects’ waarvan je allang weet wat ze gaan zeggen.
De geeltjesplakparticipatie van het openhalen van dromen, wensen en ideeën en dan geen flauw idee hebben wat je met die oogst aan moet.
De ‘het moet wel leuk zijn’-participatie waar ieder scherp gesprek in de kiem wordt gesmoord omdat om 3 uur de inspiratiesessies ‘omdenken’ en ‘beleidsbingo’ beginnen.
De koekoeksklokparticipatie van veel te lang in het stadskantoor zitten schaven aan kaders, dan te laat en de kort naar buiten om nog wat input op te halen en dan onder het motto ‘dat nemen we mee’ gauw weer naar binnen en de deurtjes dichtdoen.
De afschuifparticipatie van laat ontwikkelaars en adviesbureaus het gesprek maar voeren dan hoeven wij onze handen en er niet aan te branden.
De ‘aai over de bol’-participatie waarbij we pluimen uitdelen aan betrokken burgers maar  hen geen plek gunnen binnen onze eigen systemen en werkwijzen.
De afvinklijstparticipatie van ‘dat hebben we gelukkig ook weer gehad, nu kunnen we weer gewoon aan het werk en in andere kamers de echte zaken gaan doen.’
De braaftaalparticipatie waarbij alles wat de strijd om, en liefde voor de leefomgeving interessant en schurend maakt wordt gesmoord in zielloze proces- en beleidstaal. (meer…)

30 november 2018
22 reacties
buurtrechten, collectieve intelligentie, democratische vernieuwing, participatie, zeggenschap, zorg voor elkaar, zorgzame samenleving

Onmogelijke opdrachten maak je met de stad

Vandaag was ik bij de presentatie van het plan voor de bebouwing van het Smakkelaarsveld in Utrecht. Op de sociale media zie ik (terecht) veel waardering voor deze bijna onmogelijke opdracht. Een ingewikkelde plek ingeklemd tussen autoweg, superdruk fietsverkeer, water, spoor, tram- en busbanen. En gestapelde eisen rond wonen, publieke toegankelijkheid, groen, rust, vertier, kunst, geluidsnormen, fijnstofnormen, verkeersafwikkeling enzovoorts. Ook nog met een pijnlijke geschiedenis van niet gerealiseerde plannen. De gemeenteraad had nog de opdracht meegeven dat dit toch echt een fijne plek voor de stad moest worden. En zoals iemand het uitdrukte ‘ het leek er soms op dat we hier alles goed moesten maken van wat elders in het stationsgebied niet was gelukt’. Met name het feit dat de opdracht van het referendum uit 2002 om een groen stationsgebied te realiseren op zijn zachtst gezegd nog niet zo goed gelukt is mocht zich hier niet herhalen. (meer…)

7 september 2018
7 reacties
maatschappelijke gebiedsontwikkeling, participatie, tenderprocedure, Utrecht

Verhalen Frans Soeterbroek 2018-2019

(meer…)

3 september 2018
0 reacties