coronacrisis en de toekomst van gebiedsontwikkeling

Onderstaand verhaal over de lessen uit de coronacrisis voor gebiedsontwikkeling schreef ik voor gebiedsontwikkeling.nu

Frans Soeterbroek, adviseur maatschappelijke gebiedsontwikkeling, legt in zijn #crisiscollege uit hoe we de nieuw ontdekte zin van ons leven en gemeenschapszin kunnen aanwenden voor gebiedsontwikkeling. Mits we er werk van maken, waarschuwt Soeterbroek daarbij, want anders keren we na de crisis weer terug naar het oude normaal. “Hoe voorkomen we dat geld in de vorm van winsten en speculatie wegvloeit? En hoe kunnen we juist lokale netwerken bouwen waar we samen waarde creëren en opbrengsten herinvesteren?”

Ik kreeg het verzoek om iets te schrijven over de lessen van de coronacrisis voor de wereld van gebiedsontwikkeling. Dat is best lastig want het lijkt nu even over heel andere dingen te gaan dan de logica van die wereld. Maar misschien is dat ook gelijk de belangrijkste les die er valt te trekken: de aanpak van gebiedsontwikkeling veel beter verbinden met wat nu boven komt drijven als waar het echt over moet gaan als we op onszelf zijn teruggeworpen. Dan heb ik het over gezondheid, onze leefruimte, de publieke zaak, saamhorigheid, de improvisatiesamenleving en onze collectieve intelligentie. Voor wat het waard is: hier mijn eerste lessen.

14 april 2020
0 reacties
coöperatieve gebiedsontwikkeling, corona, gebiedsontwikkeling, maatschappelijke gebiedsontwikkeling, vloeibare systemen

stedelijke vernieuwing als herexamen voor de overheid

Een van de leukere opdrachten die ik momenteel doe is het zijn van ‘kritische vriend’ van de stedelijke vernieuwing in Almere. Een blik van buiten bieden op de aanpak van de stedelijke vernieuwing zonder zelf daarin een actieve rol te hebben. Dapper van de gemeente om zich daarin kwetsbaar op te stellen. Ik denk met 2 andere kritische vrienden mee met de verantwoordelijke wethouder en haar ambtenaren over de aanpak in Almere Haven en Buiten. Naast het reageren op dingen die me opvallen en het geven van praktische adviezen vat ik mijn rol ook zo op dat ik zoek naar blinde vlekken in de onderliggende vernieuwingsfilosofie. Het geeft me ook de kans om mijn eigen benadering van maatschappelijke gebiedsontwikkeling te testen aan de praktijk aldaar en dat af te zetten tegen wat ik elders tegenkom. 
Hoewel in alle steden iedereen roept dat elke situatie uniek is en maatwerk vereist zie ik een logica in de Nederlandse herstructureringspraktijk die zo dominant is dat die overal de toon zet en alternatieve benaderingen wegdrukt. Ik wil daarom even een vergrootglas zetten op wat ik als blinde vlek in de stedelijke vernieuwing zie. Dit om lokaal een betere mix van benaderingen te vinden. Een belangrijke zaak omdat dit is waar we in de steden het meeste mee te maken hebben en krijgen: een permanent proces van vernieuwing en herstructurering in de bestaande wijken.

4 maart 2020
0 reacties
Almere, maatschappelijke gebiedsontwikkeling, organisch ontwikkelen, programma's, stedelijke vernieuwing, wijkdemocratie, wonen

griezelen bij beelden van de gezonde wijk

Er was deze week commotie op sociale media over borden met idealen voor de  leefbare wijk die de provincie Utrecht neer had laten zetten in de hal van het provinciehuis. De provincie had die idealen door een adviesbureau laten opstellen om de discussie over de wijk van de toekomst uit te lokken. Vooral de tekst op het bord ‘gezonde wijk’ riep nogal wat weerstand op. Het idee over het verzamelen van punten voor je gezonde en duurzame gedrag waarmee je als bewoners gunsten verwerft riep associaties op met een totalitaire overheid. Dat het op de borden wemelde van de buurtbeveiligers, coaches en buurtconcierges en er ook het feest werd gevierd van de datagedreven ‘smart city’  versterkte het beeld van Big Brother is Watching You. 
Wat me vooral opviel is dat aardig wat politici van links tot rechts uit de gemeenteraad van Utrecht hun best deden zich hiervan te distantiëren. De tweet die de discussie losmaakte was van een lokale politicus (Cees Bos) en dat riep veel reacties op van zijn collega’s die eensgezind waren in hun afkeer. Ik viel van mijn stoel van verbazing bij zoveel selectieve verontwaardiging want eerlijk gezegd lees ik dit soort teksten al jaren in de plannen voor mijn eigen stad Utrecht, waar diezelfde politici over het algemeen bij staan te juichen.

16 februari 2020
4 reacties
gebiedsontwikkeling, gezonde stad, gezonde wijk, leefstijlen, projectontwikkelaars, technocratie, Utrecht, wijkaanpak, wonen

“de omgeving van de mens is de medemens”

Drie jaar geleden had ik een afspraak met  Flip ten Cate  van de Federatie Ruimtelijke Kwaliteit en Thijs van Mierlo van het Landelijk Samenwerkingsverband Actieve Bewoners (LSA). We zochten elkaar op omdat we zorgen deelden over de omgevingswet. Kortgezegd: een wet die vooral gebouwd is op de idealen van versnellen van projecten en ruimte bieden aan lokaal maatwerk en marktwerking. Dat ook nog in een krachtenveld dat al zo ongelijk is: een nauw samenspel tussen overheid, grote instituties en de markt waarbij de burger te vaak wordt behandelt als klant van hun keuzes en object van te vrijblijvende participatieprocessen. Bekijk deze documentaire van KRO NCRV over hoe we in ons land omgaan met chemisch afval en je beseft dat  het waarborgen van een veilige en gezonde leefomgeving in dit krachtenveld bepaald geen logica is. De omgevingswet gaat daar niets ten goede aan veranderen en kan zelfs averechts uitpakken op de zorgplicht voor de leefomgeving.  Er zijn ook te veel mensen in de wereld van het omgevingsbeleid voor wie die zorgplicht niet op hun netvlies staat. Het mooie adagium van Jules Deelder ‘de omgeving van de mens is de medemens’ verdient bij deze mensen zonder meer een plaats als een tegeltje aan de wand of motto op het bureaublad van de computer. Maar er is uiteraard meer nodig dan dit motto en daar hebben we ons ook voor ingezet.

3 februari 2020
0 reacties
leefomgeving, lokaal initiatief, lokale democratie, omgevingskwaliteit, omgevingswet, participatieve democratie, Raalte, spelregels

Zet een rem op grote marktgestuurde projecten

In de haast om de grote opgaven rond wonen, energie, mobiliteit en klimaat in de geest van de omgevingswet (uitnodigend, integraal) aan te pakken worden de ambities met grote projecten en integrale gebiedsontwikkeling opgestuwd. Wat me daarbij zorgen baart is dat deze aanpak in de praktijk synoniem is aan ‘we maken in 1 keer een heel groot en duur plan dat eigenlijk alleen door ontwikkelaars met veel geld van banken en institutionele beleggers achter zich kan worden gerealiseerd’. Oftewel de wereld van grote projecten is een wereld waarin we stedelijke ontwikkeling uitbesteden aan de markt. Dat is bepaald geen gelukkige combinatie zo heb ik vaak verkondigd. Mijn pleidooi voor het alternatief van maatschappelijke stads- en gebiedsontwikkeling wordt door mensen die de markconforme aanpak omarmen vaak gelabeld als ideologisch. Tot op zekere hoogte is dat ook zo, net zo goed als de huidige gangbare praktijk ideologisch gestut is op het neo-liberale ideaal van de concurrerende stad. Maar mijn kritiek gaat dieper en is ook feitelijker. Ik heb genoeg perverse effecten van de gangbare manier van project- en gebiedsontwikkeling gezien om daar buikpijn van te krijgen. Tijd om dat eens op een rij te zetten en het wat systematischer af te zetten tegen dat idee van maatschappelijke gebiedsontwikkeling gebouwd op maatschappelijke waarde(n). Een aanklacht in 5 bedrijven die uiteraard niet onverkort op ieder soort grootschalige gebiedsontwikkeling of groot project van toepassing is maar hopelijk voldoende aan het denken zet om serieuzer te kijken naar alternatieven. 

11 december 2019
2 reacties
casinokapitalisme, grote geld, grote projecten, integrale gebiedsontwikkeling, jane jacobs, maatschappelijke gebiedsontwikkeling, organische gebiedsontwikkeling

‘als ik dit van tevoren had geweten was ik er nooit aan begonnen’

Afgelopen week mocht ik in een jury de eindpresentaties beoordelen van een kort leertraject over burgerplanvorming bij gebiedsontwikkeling, verzorgd door LSA en KNHM. Als voorproefje van die leergang had ik op verzoek van hen een masterclass over dit thema verzorgd en ik bedacht me dat het geen kwaad kan om nog een paar dingen daaruit breder te delen. Ik ga het hier niet hebben over een aantal basisnoties voor ieder initiatief (heldere en wervende boodschap, krachtenveldanalyse, netwerk opbouwen, haalbaar plan, financiering regelen etcetera). Ik richt me in dit verhaal op de vraag hoe je het ingewikkelde dansje met de systeemwereld van gemeentelijke planprocedures, grond- en vastgoedbeleid en gebiedsontwikkeling op een soepele manier kunt uitvoeren.  En vooral hoe je niet verstrikt raakt wanneer het been dat zich aan wil passen aan die danspartner een andere kant op gaat dan het been dat beweegt op de maat van de eigen drijfveren en onbevangenheid. Hier komen mijn belangrijkste lessen, geschreven voor de initiatiefnemers maar hopelijk doen de mensen die hen daarbij kunnen helpen er ook hun voordeel mee.

25 november 2019
2 reacties
ambtenaren, bewonersinitiatief, burgerinitiatief, businesscase, maatschappelijke gebiedsontwikkeling, meervoudige waardecreatie, systeemwereld, systemen hacken, vloeibare systemen

een omgevingsvisie van en voor de samenleving

Ik heb het afgelopen jaar op een aantal plekken kunnen helpen om het eigenaarschap voor de omgevingsvisie in de samenleving te leggen. In Amsterdam heb ik meegewerkt aan het procesontwerp voor het komen tot die visie en in de gemeente Gooise Meren hebben we in de wijk Oostereng (Bussum) een experiment opgezet om eerst een netwerk in een buurt op te bouwen alvorens met zo’n omgevingsvisie te beginnen. 
Uit beide praktijken zijn een aantal mooie algemene lessen te trekken die ook in andere gemeenten toepasbaar zijn.  Hier komen ze.

14 november 2019
2 reacties
Amsterdam, Democratie, democratische vernieuwing, Gooise Meren, koekoeksklokparticipatie, omgevingsvisie, polycentrisch maakbaarheidsoptimisme, stadhuis op straat

Mensen deugen, dus maken ze samen de stad

Ik heb met veel plezier het boek ‘de meeste mensen deugen’ van Rutger Bregman gelezen vooral omdat het een mooi kader biedt voor hoe ik zelf als activistische stadsbewoner en adviseur kijk en handel. Hij zet het sombere mensbeeld over beschaving als dun vernislaagje waaronder de destructieve krachten van de mens schuilen af tegen het optimistisch beeld van de mensen als sociaal en altruïstisch wezen die juist door machten en systemen daarvan wordt afgehouden. Hij probeert dat laatste beeld met ladingen aan onderzoeksgegevens te onderbouwen en dat overtuigt.
Naar het eind van zijn boek komt hij dicht bij mijn werk en leven wanneer hij inzoomt op fenomenen als zelfsturing, commons, burgerforums en burgerbegroting.
Dat daagde me uit om eens door mijn oude blogs te bladeren en te onderzoeken hoe ik zelf dit optimisme over wat mensen samen voor elkaar kunnen boksen heb beschreven. Toegepast op de stad en burgerschap en in mijn eigen taal van aangeleerde hulpeloosheid, koekoeksklokparticipatie, sociale veerkracht, collectieve intelligentie, vrienden maken, besmettelijk optimisme en sturen met lichtheid. Leuk om de rijke oogst weer eens voor me te zien en het helpt me vast bij mijn ambitie om al dat werk in een boek om te zetten. En hopelijk vinden jullie ook nog wat moois in de ‘omgevallen blogkast’. Daar gaat ie.

9 oktober 2019
0 reacties
aangeleerde hulpeloosheid, collectieve intelligentie, maatschappelijke zelfsturing, sociaal kapitaal, verwachtingsmanagement

In goede bedoelingen kun je niet wonen

Waar in Den Haag bij de algemene beschouwingen zelfs de VVD lijkt terug te keren van het neo-liberalisme en de fractievoorzitter van het CDA zich openlijk afvraagt of het wel goed was om de term volkshuisvesting in te ruilen voor woningmarkt werd in Utrecht in dezelfde week een stadsakkoord wonen ondertekend waarin juist de andere kant op wordt bewogen.
Ontwikkelaars, beleggers en corporaties gaan samenwerken aan bouwproductie , doorstroming en de gemengde stad (vooral door het ruilen van locaties) en de gemeente stelt zich op als de grote mogelijkmaker. Dit doet ze door instrumenten in te zetten als aangepaste gemeentelijke planprocedures (de markt schrijft mee aan stedenbouwkundige kaders, onderzoeksvragen en keuze voor projecten), de escalatieladder (wie alles te traag vindt gaan kan rechtstreeks naar de wethouder) en de ‘vertrouwelijke balansrol’ bij ruil van locaties (gemeente faciliteert de ruiling en bewaakt de balans).
Alles gebeurt op basis van onderling vertrouwen en dappere beloften en niets is er in het akkoord terug te vinden van regels waarover elders in het land wordt gesproken om de marktwerking van zijn prijsopdrijvende werking te ontdoen. Denk aan anti-speculatiebedingen, harde maxima aan huren, verbod om woningen tegen opbod te verkopen, zelfbewoningsplicht, verbod op verkoop van sociale huurwoningen etcetera. Overigens stoeit de gemeenteraad via moties wel met dit soort ideeën maar gek genoeg is dat blijkbaar een non-issue in dit samenwerkingsmodel. 
Om het simpel te stellen: de gemeente heeft zichzelf de plicht opgelegd snel bij te bouwen en een gemengde stad te realiseren met een mooie mix van sociaal, middenhuur en koop en mag nu als ‘balansbewaker’ gaan kijken of anderen die belofte gaan waarmaken. De gemeenteraad mag dan straks via vele kritische vragen en moties de gaten die daarbij vallen opvullen. Ik licht graag toe waarom ik dit op deze manier opschrijf.

25 september 2019
14 reacties
marktwerking, neoliberale stadsontwikkeling, omgevingsimpactscan, omgevingswet, overvecht, publieke zaak, stadsakkoord, stadsontwikkeling, Utrecht, wonen, wooncrisis

Hoe krijgen gemeenteraden greep op de omgevingswet?

Alweer twee jaar geleden schreef ik dit essay over de gevolgen van invoering van de omgevingswet voor bewonersinitiatieven en de lokale democratie. Centrale boodschap: de omgevingswet zal niet bijdragen aan meer omgevingskwaliteit, een meer gelijkwaardige positie van burgers t.o.v. de overheid en de markt en aan het gezag van gemeenteraden om hierin (bij) te sturen. Sterker nog: die komen nog meer onder druk door invoering van de wet. In een sfeer waarin veel bewoners al vinden dat gemeentelijk beleid draait om de eigen voorkeuren van professionals en de belangen van bedrijven kan dit de kloof tussen burger en bestuur vergroten.
Gemeenteraden zullen echt aan de bak moeten om een goed fundament onder invoering van de wet te leggen door te investeren in betere waarborgen voor omgevingskwaliteit, de positie van bewoners(initiatieven) en democratische controle.  Denk daarbij aan omgevingsvisies gemaakt door bewoners (ondersteund door vakspecialisten), de verplichting tot het uitvoeren van een omgevingsimpactscan bij ruimtelijke plannen, het recht om eigen plannen voor de buurt te maken, voorkeursregels voor bewonersinitiatieven t.o.v. de markt en sterk verbeteren van de transparantie over ruimtelijke ontwikkeling, grond en vastgoed. 

Ik heb inmiddels gemerkt dat deze boodschap nog niet bij veel gemeenteraden is geland, laat staan dat er gewerkt wordt aan dat degelijke lokale fundament onder een wankele wet. En daarbij helpt het niet dat de meeste gemeenteraadsleden verschrikt in de koplampen van de nieuwe wet staren (‘jeetje, heel ingewikkeld allemaal, vertel eens wat er allemaal op ons afkomt’) in plaats van zelf te bepalen hoe de wet lokaal moet landen. Tijd voor een oproep aan de gemeenteraden om dat anders te doen, te beginnen met een paar ‘crashtests’ voor het uitgeven van een omgevingsvergunningen en voor het instrument projectbesluit. Ik licht het hieronder graag toe.

10 september 2019
0 reacties
burgerplanvorming, gemeenteraad, lokale democratie, omgevingsimpactscan, omgevingsvisie, omgevingswet, uitnodigingsplanologie, waardecreatie