14 maart 2014

Door Frans Soeterbroek

Reacties

0 reacties

Tags

Zeg het voort

Spelen met propaganda in de fotografie

Vorige week was ik in Utrecht bij het nieuwe onderkomen van Fotodok, centrum voor documentaire fotografie. De openingstentoonstelling laat het werk zien van het Oost-Europese fotocollectief Sputnik met prachtige fotografie uit onder meer Oekraine en Wit Rusland.  Merel Bem schreef daar deze recensie over in de Volkskrant. Vooral de serie portretten van de actievoersters van Femen in hun eigen huis in Oekraïne gefotografeerd door Agnieszka Rayss is van grote schoonheid. Verstilde en dromerige beelden als contrast met de actiebeelden die we van hen uit de media kennen. En hoewel de foto’s gemaakt zijn voor de recente omwenteling in hun land, lijkt het alsof de vrouwen even thuis tot bezinning moeten komen om zich in te stellen op de nieuwe situatie. Inmiddels staan ze alweer op de barricaden en zetten hun ‘sextremisme’ in tegen de invloed van Poetin in Oekraïne.

Een andere fraaie serie is ’the winners’ van Rafal Milach. Het is een kritische blik op hoe competities als propagandamiddel worden gebruikt in dictatuur Wit-Rusland. Ik sprak de fotograaf die zelf aanwezig was. Hij vertelde tot mijn verrassing dat deze serie was gemaakt met een pasje en aanbeveling van de KGB  op zak. Hoe zit dat?

De serie bestaat uit een intrigerende collectie van prijswinnaars van de meest uiteenlopende competities die bijna allemaal door de staat zijn georganiseerd. We zien in deze  serie onder meer de winnaars van de productiefste aardappelkolchoz, de beste drugshond, het mooiste trappenhuis, het beste ideologische kunstwerk, de beste lokaal gefabriceerde telescoop, de productiefste statisticus, beste verpleegster en  beste imitatie van Jennifer Lopez. Deze laatste wedstrijd was niet door de staat uitgeschreven maar door een lokale krant en gewonnen door een vrouw die in de verste verte niet op haar lijkt maar volgens Rafel haar winst dankte aan het feit dat ze exact dezelfde lichaamsmaten heeft als J-Lo.

Rafal vertelde me dat de serie met overwegend prijswinnaars van staatscompetities alleen maar gemaakt kon worden door als fotograaf een pasje aan te vragen bij de KGB en zich als door de geheime dienst geaccrediteerde fotograaf te presenteren. Op eigen houtje kwam hij niet bij deze mensen binnen. Het pasje opende die deuren wel. Iedereen dacht dat hij door de staat was gestuurd om hen in volle glorie te portretteren. Op mijn vraag of hij niet bang is dat deze mensen zich beetgenomen voelen als ze het uiteindelijke project zien was zijn volmondige antwoord nee! Hij pakt de dummy van het boek dat hij over deze serie gaat maken er bij en laat me zien wat hij van plan is.

Voorop en achterop staan twee richtlijnen van het regime en in het boek alleen maar foto’s met korte beschrijvingen van wie de winnaars zijn. Zo’n boek kan dan door de een gezien worden als kritiek op staatspropaganda en door de ander als nuchtere weergave van het systeem van winnaars waarbij  de geportretteerden ook gewoon trots kunnen zijn dat ze in het boek staan. Een fraai staaltje interpretatieruimte.

Maar die interpretatieruimte is denk ik niet zo groot als Rafal voorstelt. Want aan de muur in fotodok hangt tussen als die prijswinnaars ook  ‘mister gay’, de winnaar van de wedstrijd van mooiste homo van Wit Rusland. Uiteraard geen door de staat georganiseerde wedstrijd in dit homofobe land maar een clandestien project waar deze winnaar ook risico mee loopt door zich te laten portretteren. Die foto in deze serie opnemen is een ontregelend statement waarvan ik me niet kan voorstellen dat dit anders kan worden opgevat dan als kritiek op het systeem.